An'anaviy boshlang`ich maktablar va ularda o`qitish usullarining tarixi

Ushbu bitiruv malakaviy ish Oʻzbekistondagi an’anaviy boshlangʻich maktablarning tarixini va ularda qoʻllanilgan oʻqitish usullarini oʻrganishga bagʻishlangan. Ishda bu maktablarning paydo boʻlishi, rivojlanishi, oʻquv jarayoni, dasturlari va usullari hamda ularning XX asr boshlarigacha boʻlgan evolyutsiyasi tahlil etiladi. Shuningdek, rus-tuzem maktablarining ta’siri va jadid maktablarining paydo boʻlishi ham koʻrib chiqiladi.

Asosiy mavzular

• An'anaviy mahalliy maktablar: Ushbu bobda VIII asrdan XX asr boshlarigacha boʻlgan davrda Markaziy Osiyoda mavjud boʻlgan an’anaviy maktablarning tashkil etilishi, faoliyati, oʻqituvchilarning roli va oʻquv jarayonining xususiyatlari yoritilgan. Maktablarning arabcha “kataba” soʻzidan kelib chiqqani va yozishga oʻrgatish ma’nosini bildirishi ta’kidlangan. Dabiristonlar (dabirlar maktabi) va ularning davlat boshqaruvidagi roli ham tahlil qilingan.
• Eski maktabda o'qish va yozishga o'rgatish usullari: Ushbu bobda eski maktablarda oʻqish va yozishga oʻrgatishning uchta asosiy usuli – tahajji (hijo), maddiya va savtiya – koʻrib chiqilgan. Tahajji usulining qiyinchiliklari va Turkistonda XX asrning 20-yillarigacha qoʻllanilgani ta’kidlangan. Alifbo oʻrganish bosqichlari, taxtaxonlik, haftiyak, chor kitob va forsiy asarlarni oʻqitish metodlari batafsil bayon etilgan.
• Madrasalarda ta'limning tashkil etilishi va o'qitish usullari: Ushbu bobda madrasalarning oliy oʻquv yurti sifatidagi maqomi, paydo boʻlishi va rivojlanishi, oʻqitish usullari, xususan, “usuli tadris” koʻrib chiqilgan. Madrasalarning tashkiliy tuzilishi, ulugʻ olimlarning faoliyati, vaqf mulklari va ularning boshqarilishi yoritilgan. Shuningdek, sharhlash usuli, Alisher Navoiyning madrasalarga oid faoliyati va talabalarga yaratilgan sharoitlar tahlil qilingan.
• Rus-tuzem maktablari: Ushbu bobda Turkistonda rus-tuzem maktablarining paydo boʻlishi, ularning maqsadi (ruslashtirish siyosati), Ilminskiy tizimi, oʻqitish mazmuni, dasturlar va usullari tahlil qilingan. Maktablarning mahalliy aholi tomonidan qabul qilinishi, jadid maktablarining rivojlanishiga ta’siri va muammolari koʻrsatilgan.