Basic chemistry elements

Ushbu kitobda I.A.Abdugafurov, Sh.S.Alimov, A.I.Matkarimovalar tomonidan yaratilgan va kimyo elementlarining asosiy xususiyatlari, ularning davriy jadvaldagi o'rni, fizik va kimyoviy xossalari, qo'llanilishi va tarixi haqida ma'lumot berilgan. Kitob kimyo fakulteti talabalari uchun mo'ljallangan bo'lib, unda har bir elementga oid matnlar, topshiriqlar, savollar va testlar mavjud. Qo'llanma ingliz tilini o'rganishda va kasbiy bilimlarni chuqurlashtirishda yordam beradi.

Asosiy mavzular

Vodorod (Hydrogen): Vodorodning kashf etilishi, uning koinotdagi miqdori, fizik xossalari (gaz holati, zichligi), kimyoviy reaksiyalarga kirishishi, sanoatda qo'llanilishi (ammiak ishlab chiqarish, raket yoqilg'isi), izotoplari va ularning ahamiyati haqida ma'lumotlar berilgan.
Geliy (Helium): Geliyning kashf etilishi, quyosh spektridagi roli, Yer atmosferasidagi miqdori, radioaktiv minerallarda uchrashi, fizik xossalari (suyuqlanish va qaynash nuqtalari), kriogenik tadqiqotlarda qo'llanilishi, shuningdek, tibbiyotda (MRI) va havo sharlarini to'ldirishda ishlatilishi haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Kislorod (Oxygen): Kislorodning kashf etilishi, atmosferadagi miqdori, Yer qobig'idagi ulushi, inson organizmidagi ahamiyati, laboratoriyada olinishi (suv elektrolizi, kaliy xloratni qizdirish), fizik xossalari (rangsizligi, hidsizligi), ozonning hosil bo'lishi va atmosferadagi roli, tibbiyotda (nafas olish yetishmovchiligi) va sanoatda qo'llanilishi haqida ma'lumotlar berilgan.
Azot (Nitrogen): Azotning kashf etilishi, atmosferadagi miqdori, biologik ahamiyati (oqsillar tarkibida), sanoatda qo'llanilishi (o'g'itlar ishlab chiqarish), fizik xossalari (rangsizligi, hidsizligi), ammiakning muhimligi va Haber jarayoni haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Uglerod (Carbon): Uglerodning koinotda tarqalishi, mikroskopik olmoslar shaklida meteoritlarda uchrashi, allotropik shakllari (amorf, grafit, olmos), kimyoviy birikmalari (karbonatlar, uglevodorodlar), sanoatda (ko'mir, neft) va tirik organizmlarda (hayot asosi) tutgan o'rni haqida ma'lumot berilgan.
Kremniy (Silicon): Kremniyning Yer qobig'idagi miqdori, silikatlar va oksidlarda uchrashi, sanoatda olinishi (kvars va uglerodni qizdirish), yarimo'tkazgichlar ishlab chiqarishda qo'llanilishi, shisha, keramika va qurilish materiallari tayyorlashda ishlatilishi haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Oltingugurt (Sulfur): Oltingugurtning geologik uchrashuvi, yonilg'i gazlarida va neft tarkibida bo'lishi, konlardan qazib olinishi, fizik holati (qattiq, mo'rt), polimerik shakllari, sanoatda qo'llanilishi (rezina ishlab chiqarish, fosfatli o'g'itlar), kislota xossalari va biologik ahamiyati haqida ma'lumotlar berilgan.
Selen (Selenium): Selenning sulfid rudalarida uchrashi, selenat va selenitlarda mavjudligi, oʻsimliklar hayotiga tas'iri, yarimo'tkazgichlik xususiyatlari, fotokimyoda (fotokopirlash, ekspozitsiya o'lchagichlar) qo'llanilishi haqida ma'lumotlar berilgan.
Tellur (Tellurium): Tellurning tellurid shaklida oltin bilan birikishi, sanoatda olinishi, p-tip yarimo'tkazgich ekanligi, termoelektrik qurilmalarda ishlatilishi, yoritilish darajasi, qotishma elementi sifatidagi afzalliklari haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Fosfor (Phosphorus): Fosforning allotropik shakllari (oq, qizil, qora), oq fosforning zaharli ekanligi va suv ostida saqlanishi, sanoatda qo'llanilishi (gugurt, pirotexnika, o'g'itlar), suyak kulidan foydalanish, nerv to'qimalarida va suyaklarda mavjudligi haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Mishyak (Arsenic): Mishyakning sulfidli minerallarda uchrashi, temir moddasida aylanishi, inson uchun xavfliligi, gerbisid sifatidaligi, yarim o'tkazgichlilik xususiyatlari va transistorlar tayyorlashda qo'llanilishi, Galliy arsenid lazer sifatida qo'llanilishi haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Ftor (Fluorine): Ftorning ajralmasligining qiyinligi, sanoatda ko'p miqdorda ishlab chiqarish zarurati, uran olishda qo'llanilishi, gidroflorid kislotaning shisha yeyish xususiyati, sovutgich sifatida ishlatilishi, yuqori reaktsionligi, zaharli ta'siri haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Xlor (Chlorine): Xlorning olinishi, tabiatda faqat birikma holida uchrashi, ko'plab kundalik mahsulotlar ishlab chiqarishda keng qo'llanilishi, xlorlash usuli, tozalash va kasalliklarni oldini olishdagi roli, shuningdek, xlorli birikmalar tayyorlashda ishlatilishi haqida ma'lumotlar berilgan.
Brom (Bromine): Bromning dengiz suvlaridan olinishi, suyuq metallmas ekanligi, qizgʻish rangli bugʻ, kuchli xidi va tirnash xususiyati, benzin va boshqa mahsulotlar tarkibida mavjudligi, o't o'chirgich va dezinfektsiya maqsadida ishlatilishi haqida ma'lumotlar berilgan.
Yod (Iodine): Yodning uchrash koʻrinishlari, galoid ekanligi, yodidlar, tabiatda turli usullar bilan olinishi, so'nggi ma'lumotlar va tibbiyotdagi qiymati haqida ma'lumotlar berilgan.
Natriy (Sodium): Natriyning kashf qilinishi va elektroliz orqali sintezlash, quyoshda topilishi, yer qobig'ida uning tarkibi, gidroksidi, turli xil birikmalarning shakllanishi hamda muhim ahamiyatlari haqida ma'lumotlar berilgan.
Kaliy (Potassium): Kaliyni ajratib olishning qiyinligi, ishqoriy guruhning a'zosi ekanligi va uning tuzlari kabi boshqa jihatlariga ham batafsil to'xtalib o'tilgan. Shuningdek uning sanoatdagi va oʻgʻit sifatidagi afzalliklari tahlil qilingan.
Magniy (Magnesium): Magniyning yer qobig'idagi mo'lligi, ishlab chiqarish usuli, samolyot va raketa komponentlarining yaratilishidagi muhimligi, yong'inga chidamli shakllar, sut tarkibi (magniy suti), organik tarkib element sifatida tavsiflangan.
Kaltsiy (Calcium): Kaltsiy ohaktosh kabi o'simliklar, suyaklar va tishlar kabi muhim tashkil etuvchisi, elektroliz orqali olish, kimyoviy xususiyatlari, zirkoniy metallarining ajratishda foydalanish va sement tarkibiga kirishi batafsil bayon etilgan.
Stronsiy (Strontium): Stronsiy va uning xususiyatlari, tabiatda selestit va stronsianit minerallari koʻrinishida hamda tibbiyot va energetika sohalaridagi ahamiyati haqida ma'lumot berilgan.
Bariy (Barium): Bariyning aniqlanishi va kaltsiyga o'xshashligi, tabiatda faqat birikma holda uchrashi, sulfat va karbonatning asosiy manbalari ekanligi, tibbiy jihatdan diagnostika ishlarida va sanoat ahamiyati, zaharli birikmalar ekanligi tushuntirilgan.
Berilliy (Beryllium): Berilliyning o'ziga xosligi, tabiatdagi zahmatkali yo'llar bilan qazib olish, kimyoviy va fizik xususiyatlari, havo kemalari va raketalar tarkibida ishlatilish hamda ba'zi uskunalar uchun qulayligi shuningdek, radioaktiv moddalardan himoya sifatida foydalanilish afzalliklari ko'rsatilgan.
Kadmiy (Cadmium): Kadmiy va uning xususiyatlari, kadmiy sulfid yordamida rangli televizor naychalari yoritgichlariga olinishi, sink rudalarini ajratib olishda hosil bo'ladigan qo'shimcha mahsulot sifatida olinishi, zaharli element ekanligi va ishlatilishi haqida batafsil ma'lumotlar bayon etilgan.
Alyuminiy (Aluminum): Alyuminiyning yunon va Rim olimlari tomonidan o'rganilganligi, eng mo’l metall bo'lishiga qaramay, erkin holda topilmasligi, kimyoviy va fizik xususiyatlari, turli sohalarda qo'llanilishi yoritilgan.
Rux (Zinc): Ruxning qadim zamonlardan ma'lumligi, latun tayyorlashda ishlatilishi, rux rudalari va ulardan olinish usullari, galvanizatsiya jarayoni, tibbiyotda, kosmetika va boshqa sohalarda ishlatilishi haqida ma'lumotlar keltirilgan.
Titan (Titanium): Titan, koinotda uchraydigan metall hisoblanadi, kommersiya maqsadida qanday qo'llaniladi, qanday afzalliklari bor va qayerda ishlatiladi. Uning mustahkamligi haqida batafsil so'z yuritiladi.
Simob (Mercury): Simob, o'ziga xos suyuq metall tabiatidan tashqari zaharli element sifatida ham batafsil tushuntirilgan, harorat o'lchaydigan asboblarda o'rnashuvi va u bilan bog'liq xavflar haqida so'z boradi.
Mis (Copper): Misning qadim zamonlardan ma'lumligi, yaxshi o'tkazuvchanligi, qizg'ishligi, tarkibiy qismlari, va qanday xususiyatlari borligi va afzalliklari keltirilgan.
Kumush (Silver): Kumush o'ta yaxshi aks ettirish xususiyatlari, qotishmalar shakllantirish va shuningdek farmatsevtika, tibbiyot va tibbiy asbob-uskunalarni yaratish hamda ularning qo'llanish jihatlari haqida yozilgan.
Oltin (Gold): Oltin tabiatda erkin uchraydigan metall ekanligi, uning zargarlik buyumlarida, radiotexnikada qo'llanilishi hossalariga ko'ra qaysi qulayliklarga ega ekanligi, zaharli emasligi va qandaydir bir kasalliklarni davolashda ahamiyatli jihatlari keltirilgan.
Nikel (Nickel): Nikelning metallarga yuqori chidamlilik berish qobiliyati, havo kemalari, raketalar tizimida qo’llanilishi hamda dengiz suvini chuchuk suvga aylantirishda qanday qulayliklarga ega ekanligi kabi xususiyatlar aytib o’tilgan.