Вестник каракалпакского отделения академии наук Республики Узбекистан

Ushbu maqola Qoraqalpog'iston hududidagi qozoq lahjalariga turkiy tillarning ta'sirini o'rganadi. Maqolada, ayniqsa, qozoq tilining leksik qatlamiga qoraqalpoq, o'zbek va turkman tillarining ta'siri ko'rib chiqiladi. Muallif Qoraqalpog'iston qozoq lahjasini polilingvistik hodisa sifatida tavsiflaydi, chunki mahalliy qozoqlar o'z ona tillarida so'zlashish bilan birga, o'zbek va qoraqalpoq tillarining elementlarini ham o'zlashtirganlar. Maqolada dialektik o'zgarishlarning ikki turi tahlil qilinadi: birinchisi, qadimiy urug'lar va qabilalar tillaridan saqlanib qolgan so'zlar, ikkinchisi esa, qo'shni xalqlardan kirib kelgan so'zlar. O'zbek tilidan kirgan so'zlar, masalan, "asoslaniw" (tayanish) va "badirań" (bodring) kabi kundalik turmushda ishlatiladigan atamalarni o'z ichiga oladi. Qoraqalpoq tilidan kirgan so'zlar esa dehqonchilik bilan bog'liq atamalarni o'z ichiga oladi. Turkman tilidan kirgan so'zlar asosan janubiy tumanlardagi qozoq tilida uchraydi. Maqola dialektik leksikaning ma'no jihatlariga ham to'xtalib, mahalliy dialektlarda qo'shni tillarning ta'siri ostida paydo bo'lgan yangi ma'noli so'zlar tahlil qilinadi. Muallif, shuningdek, dialektik so'zlarning ko'p ma'noliligini misollar bilan ko'rsatib beradi. Xulosa qilib aytganda, Qoraqalpog'iston qozoqlarining so'zlashuv tilidagi o'zgarishlar, dialektning polilingvistik xususiyati va qo'shni turkiy tillar bilan o'zaro ta'siri natijasidir. Muallif bu sohadagi tadqiqotlarni davom ettirish zarurligini ta'kidlaydi.

Asosiy mavzular

Turkiy tillarning Qoraqalpog'iston qozoq lahjalariga ta'siri: Qoraqalpog'iston hududidagi qozoq lahjalari o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, turkiy tillarning ta'siri tufayli shakllangan. Ushbu ta'sir, ayniqsa, leksik qatlamda yaqqol seziladi.
Qo'shni tillarning leksik ta'siri: Qoraqalpoq, o'zbek va turkman tillari qozoq tilining leksikasiga sezilarli ta'sir ko'rsatgan. Bu ta'sir kundalik hayot, dehqonchilik va madaniy atamalarda o'z aksini topgan.
Dialektik o'zgarishlar: Dialektik o'zgarishlar ikki turga bo'linadi: qadimiy so'zlar va qo'shni tillardan kirib kelgan so'zlar. Qadimiy so'zlar urug'lar va qabilalar tillaridan saqlanib qolgan bo'lsa, kirib kelgan so'zlar kundalik hayotda qo'llaniladigan atamalarni o'z ichiga oladi.
Leksik-semantik tahlil: Maqolada dialektik so'zlarning ma'no jihatlari tahlil qilinadi, yangi ma'noli so'zlar va ko'p ma'noli so'zlar misollar bilan ko'rsatib beriladi. Bu tahlil dialektning o'ziga xos xususiyatlarini ochib beradi.
Polilingvizm hodisasi: Qoraqalpog'iston qozoq lahjasi polilingvistik hodisa sifatida tavsiflanadi, chunki mahalliy qozoqlar bir nechta tillarda so'zlasha oladilar. Bu hodisa mintaqadagi madaniy va etnik aloqalarning natijasidir.