Художественные трактовки образа горы аскар (аскартог)
Maqolada xalq dostonlarida tilga olingan Asqartogʻ togʻining mifologik obrazi talqini koʻrib chiqiladi. Oʻzbek folklorida togʻ obrazining badiiy talqinlari "Goʻroʻgʻlining tugʻilishi", "Alpomish", "Zulfizar" va boshqalar misolida keltirilgan. Goʻroʻgʻli dostonlari turkumida Asqartogʻ voqealarning mantiqiga koʻra, qahramon va uning fuqarolarining yashash joyi sifatida turli sabablarga koʻra tilga olinadi. "Nurali magʻlubiyati" dostonida Avaz Xon Chambilga kelgan Suluvxonning otini xaridorga aylanadi, mehmonning oti bilan Girkoʻk oʻrtasida musobaqa oʻtkazishga kelishiladi: "Mehmon va Avazxon poygalarga tayyorlanishdi. Oʻn kunlik poyga uchun Asqartag tayinlandi" [Nurali magʻlubiyati 1989: 231]. Yoki Goʻroʻgʻli Avazxonni xavfdan ogohlantirishi kerak boʻlgan dostonning boshqa bir qismida: Chimbildan chiqib ketganingdan soʻng, oʻn kecha yoʻl tortgan soʻng, koʻp narsaga senga duch boʻlar, faqat oʻzingga kuch kelar. Asqartovga oʻtgan soʻng ... [Nurali magʻlubiyati 1989: 256]
Asosiy mavzular
- Asqartogʻ dostonlarda mifologik joy sifatida: Goʻroʻgʻli turkumidagi dostonlarda Asqar togʻi turli epizodlarda uchraydi va mifologik talqinlarga ega. "Goʻroʻgʻlining tugʻilishi" dostonida Goʻroʻgʻli yoʻqolgan toychoqni qidiradi va uning sayohati batafsil tasvirlangan. Shoir Goʻroʻgʻlini avval tinglovchilarga tanish boʻlgan qishloq va shaharlarga kuzatib qoʻyadi, keyin uni uzoq mifologik yurtlarga yoʻnaltiradi. Masalan, turkmanni oralab ketdi. Tuxumi qozogni soʻratdi, topolmadi aziz otini, jarchilar qoʻyib kichqirtirdi.
- Qahramon yashaydigan hududning ma'lum qismi; uning mamlakati, o'lkasi, vatani: Goʻroʻgʻli haqidagi dostonlarda Asqartogʻ Chambil yurtining ajralmas qismi sifatida muntazam tilga olinadi. Chambil shahri aynan Asqartogʻ togʻi yaqinida qurilgan. Doston talqiniga koʻra, Chambil devlar tomonidan qurilgan shahar hisoblanadi. Biroq, uni qurishda odamlarning ham katta xizmatlari bor. Chambil tasvirlanganda, Asqartogʻ va Hovdak koʻli doimo koʻz oldimizda gavdalanadi, Chambil joylashgan hudud haqida aniq tasavvur beriladi. Dostonlarda Asqartogʻ va Hovdak koʻli Chambil qurilishidan oldin ham mavjud boʻlganligi aytiladi.
- Qahramonning vatani Chambil, Boysun-Qo'ng'irot va qo'shni davlatlar o'rtasidagi chegarani belgilovchi joy: Goʻroʻgʻli haqidagi turkumda Asqartogʻ, shuningdek, Toqa-Yovmit bilan Chambil va boshqa yurtlar va olamlar oʻrtasidagi haqiqiy chegara sifatida tasvirlangan. Toqa-Yovmitdan Chambilga kelayotganlar va unga kirayotganlar Asqartogʻga koʻtarilib, oʻz yoʻllarini davom ettiradilar. "Goʻroʻgʻlining tugʻilishi" dostonida Shohdorxon zulmidan qochgan Ravshan va Gʻajdambekning ahvoli shunday tasvirlangan. Goʻroʻgʻlining qasoskor dushmanlari ham Asqar togʻiga koʻtarilishadi. Goʻroʻgʻli haqidagi dostonlar turkumida Chambil aholisi ketgan qahramonlarni kutib, Asqartogʻ tomondan ham xabar kutishadi. Kelgan xabarlar Asqartogʻ Chambil bilan boshqa yurtlar oʻrtasidagi haqiqiy chegara ekanligini isbotlaydi.