9-sinfda «sintaksis» bo’limini o’qitishning o’ziga xos lisoniy-didaktik omillari

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi Nukus Davlat Pedagogika Institutining O'zbek tili va adabiyoti fakulteti talabasi Saparova Yulduzxonning kurs ishi bo'lib, "9-sinfda «Sintaksis» bo'limini o'qitishning o'ziga xos lisoniy-didaktik omillari" mavzusiga bag'ishlangan. Kurs ishi o'zbek tilshunosligidagi so'nggi yutuqlarga tayangan holda qo'shma gaplarni yangicha talqinda o'qitishning samarali metod, vosita va usullarini aniqlashga qaratilgan. Ishda qo'shma gaplarning tasnifi, o'qitish metodlari, qo'llaniladigan vositalar va usullar tahlil qilinadi.

Asosiy mavzular

Qo'shma gap yangicha talqinining ta'limiy va ilmiy ahamiyati: Qo'shma gap sintaksisini o'rganishning maqsad va vazifalari, ta'lim oluvchida ijodiylik, mustaqil fikrlash malakalarini chuqurlashtirish, nutq sharoitiga mos ravishda fikr mahsulini ifodalash ko'nikmalarini shakllantirish.
Qo'shma gapning yangicha talqini: Qo'shma gaplarning lisoniy va nutqiy hodisa sifatidagi tasnifi, ularning asosiy lisoniy qoliplari va nutqda voqealanish xususiyatlari.
9-sinfda qo'shma gap sintaksisini o'rganishga tayyorgarlik bosqichi: "Kesim gapning markazi" tushunchasini o'zlashtirish, gapning kesimini aniqlash, kesimdan so'roq berish orqali gapni kengaytirish, sodda yig'iq gaplardan sodda yoyiq gaplar hosil qilish.
Qo'shma gap turlari va faqat ohang (tinish belgi) vositasida bog'langan qo'shma gaplarni o'rgatish metodlari: Qo'shma gaplarning tasnifi (ohang, yuklama, teng bog'lovchilar, ergashtiruvchi bog'lovchilar, nisbiy so'zlar vositasida bog'langan gaplar), ularni o'rgatish metodlari, mashqlar, topshiriqlar va ularning bajarilish usullari.
YUklamalar vositasida bog'langan qo'shma gaplarni o'qitish metodlari: So'zsimon va qo'shimchasimon yuklamalar, ularning ma'nolari, yuklamalar vositasida qo'shma gaplar tuzish, gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi.
Teng bog'lovchilar vositasida bog'langan qo'shma gaplarni o'rgatish metodlari: Biriktiruv, zidlov, ayiruv bog'lovchilari, ularning ma'nolari, bog'lovchilar vositasida qo'shma gaplar tuzish, vergulning qo'llanilishi.