Uglevodorodlarning tabiiy manbalari
Ushbu kitob Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi Andijon Davlat Universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo yo'nalishi talabasi Xomidova O`g`iloyning organik kimyo fanidan tayyorlagan "Uglevodorodlarning tabiiy manbalari" mavzusidagi referatidir. Referat uglevodorodlarning tabiiy manbalari, ularning xususiyatlari, ishlatilishi va ahamiyatiga bag'ishlangan. Kitobda uglevodorodlarning asosiy manbalari: toshko'mir, neft va tabiiy gazlar haqida ma'lumot berilgan. Ularning geologik zaxiralari, kimyoviy tarkibi va qayta ishlash usullari haqida so'z boradi. Bundan tashqari, kitobda neftni qayta ishlash jarayonida hosil bo'ladigan mahsulotlar, ularning xususiyatlari va ishlatilishi ham ko'rib chiqiladi. Kitobda o'rmon va qishloq xo'jaligi mahsulotlarining tarkibi va ahamiyati haqida ham ma'lumotlar keltirilgan.
Asosiy mavzular
- Toshko'mir: Toshko'mirning asosiy xossalari, tarkibi, qazib olish usullari va undan kokslanadi. Koks olish maxsus koks tayyorlash zavodlarida amalga oshiriladi. Toshko'mir maxsus koks pechlarida havosiz sharoitda 1000 °C gacha qizdirib, quruq xaydaladi (kokslanadi), bunda uchuvchan moddalar, uglerod va kul aralashmasidan iborat gʻovak birlashma -koks hosil boʻladi.
- Neft: Neftning tarkibi, fizik-kimyoviy xususiyatlari va qayta ishlash usullari. Neftni haydash qoldiq mahsuloti mazut – molekulasida 18 tadan 50 tagacha uglerod atomlari boʻlgan uglevodordlar aralashmasidir. Mazutni past bosimda haydab solyar moyi (C18H38 - C25H52) va surkov moylari (C28H58 - C38H78) olinadi.
- Tabiiy gaz: Tabiiy gazning tarkibi va xususiyatlari. Gazni qayta ishlovchi korxonalarda samarali texnologik jarayonlar asosida foydalanilmoqda. CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O + Q.
- Qishloq xoʻjaligi mahsulotlari: Qishloq xoʻjaligida yetishtiriladigan jami mahsulotlar organik birikmalarning asosiy manbayi hisoblanadi. Yetishtirilayotgan poliz ekinlari, bog'dorchilik mevalari tarkibida organik kislotalar, uglevodlar, vitaminlar va boshqa organik birikmalar mavjud.
- Oʻrmon xoʻjaligi mahsulotlari: Oʻrmon atroflarida bitmas-tuganmas boylikka ega boʻlgan shifobaxsh oʻsimliklar o'sadi. Ularning bargi, guli,mevasi, urugʻi, po'stlog'i va ildizlaridan dori-darmon sifatida foydalanishdan tashqari, ulardan biologik aktiv organik birikmalar efir moylari, yog'lar, oqsillar, uglevodlar, terpenlar, glikozidlar, alkaloidlar, vitaminlar ajratib olinadi.