Piyoz pashshasining biologiyasi, ekologiyasi va entomofaglari.
Ushbu tadqiqot ishida piyoz zararkunandasi hisoblangan piyoz pashshasining (Delia antiqua Meig.) biologik va ekologik xususiyatlari, uning zarar keltirish darajasi, shuningdek, bu zararkunandaga qarshi kurash choralarini takomillashtirish bo'yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan. Tadqiqot Zarafshon vohasida o'tkazilgan bo'lib, unda piyoz pashshasining rivojlanishi, tuxumlari, lichinkalari, g'umbaklari, shuningdek, ularning tabiatdagi dushmanlari – parazitlar va yirtqichlar haqida batafsil ma'lumotlar berilgan.
Asosiy mavzular
- Kirish: Mavzuning dolzarbligi, uning ekologik va ijtimoiy ahamiyati, O'zbekistonda sabzavot, xususan piyoz yetishtirishning umumiy ko'rsatkichlari va bu sohadagi muammolar bayon qilingan. Piyozning inson salomatligi uchun muhim oziq-ovqat mahsuloti ekanligi, uning o'rni va ahamiyati ta'kidlangan. Shuningdek, qishloq xo'jaligida zararkunandalarga qarshi kurashning dolzarb masalasi sifatida piyoz pashshasiga to'xtalib o'tilgan.
- Adabiyotlar sharhi: Qishloq xo'jaligi ekinlariga zarar yetkazadigan ikki qanotli hasharotlarning umumiy tavsifi berilgan. Jumladan, hasharotlarning umumiy biologiyasi, tarixdan hozirgi kungacha o'rganilishi, ularning tuzilishi va klassifikatsiyasi haqida ma'lumotlar keltirilgan. Piyozga zarar yetkazuvchi turli hasharotlar, jumladan, gessen pashshasi, shved pashshasi, meromiza, sohil bo'yi pashshasi, unobi meva pashshasi va boshqa zararkunandalar haqida ma'lumot berilgan. Shuningdek, tamaki tripsining piyozga yetkazadigan zarari va unga qarshi kurash choralari ko'rib chiqilgan.
- Tadqiqot obyekti, uslublari va sharoitlari: Tadqiqot Samarqand viloyati Urgut tumanida o'tkazilgan. Tumanning geografik joylashuvi, iqlimi, relyefi, tuproq-iqlim sharoiti, o'simlik va hayvonot dunyosi haqida umumiy ma'lumotlar berilgan. Tadqiqot obyekti sifatida piyoz pashshasi (Delia antiqua Meig.) aniqlangan. Tadqiqotda foydalanilgan uslublar, jumladan, zararkunandalar va ularning rivojlanish bosqichlarini aniqlash, tuxumlari, lichinkalari, g'umbaklari, shuningdek, parazit va yirtqich qo'ng'izlarni aniqlash usullari batafsil bayon qilingan.
- Tadqiqot natijalari: Piyoz pashshasining biologik xususiyatlari, ya'ni morflologik belgilari, tuxumlari, lichinkalari va g'umbaklarining tuzilishi hamda rivojlanishi haqida ma'lumotlar berilgan. Piyoz pashshasining mavsumiy dinamikasi, tuxum qo'yish davrlari va ularning soni bo'yicha tadqiqot natijalari keltirilgan. Shuningdek, piyoz pashshasi g'umbaklarining tuproq qatlamlarida joylashishi va ularning vazni bo'yicha tadqiqotlar natijalari tahlil qilingan. Piyoz pashshasining tabiiy dushmanlari, ya'ni parazitlar (Aleochara bilineata, Phygadenon trichops) va yirtqich qo'ng'izlar (Carabus avlodi) ning roli va ahamiyati haqida ma'lumotlar berilgan.
- Xulosalar: Samarqand viloyati sharoitida piyoz pashshasining 2 ta avlod berib rivojlanishi, mavsum davomida sonining o'zgarib turishi, iyul oyining ikkinchi yarmida maksimal ko'payishi, hamda parazitlardan Aleoxara bilineata va Phygadenon trichops, yirtqichlardan esa Carabus avlodi qo'ng'izlarining ahamiyati haqida xulosalar chiqarilgan.
- Tavsiyalar: Piyoz zararkunandalariga qarshi kurashda yerni chuqur haydash, zararkunanda pashshalarga qarshi kimyoviy kurash choralarini rejalashtirishda dalalardagi yirtqich qo'ng'izlar sonini hisobga olish tavsiya etiladi. Kimyoviy vositalarga ehtiyoj qolmasligi uchun entomofag qo'ng'izlar soni muhim ko'rsatkich ekanligi ta'kidlangan.