Факторлар экологияси
Ushbu kitob ekologiya fanining asosiy tushunchalarini, ekologik omillarni va ularning tirik organizmlarga ta'sirini o'rganadi. Kitobda ekologik omillarning tasnifi, abiotik va biotik omillarning ahamiyati, shuningdek, cheklovchi omillar va tolerantlik qonunlari batafsil yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Ekologik omillar: Ekologik omillar tirik organizmlarga ta'sir etuvchi atrof-muhit sharoitlari va resurslaridir. Ular abiotik (jonsiz) va biotik (jonli) omillarga bo'linadi. Abiotik omillarga iqlim, tuproq, suv va kimyoviy moddalar kiradi. Biotik omillarga esa boshqa tirik organizmlar, shu jumladan o'simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlar ta'siri kiradi.
- Abiotik omillar: Abiotik omillar tirik organizmlarga bevosita ta'sir ko'rsatadigan jonsiz muhit omillaridir. Bularga yorug'lik, harorat, namlik, havo harakati, bosim, tuproq tarkibi va kimyoviy moddalar kiradi. Abiotik omillar organizmlarning tarqalishi, o'sishi va rivojlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi.
- Biotik omillar: Biotik omillar tirik organizmlar o'rtasidagi munosabatlar bilan bog'liq bo'lgan omillardir. Bularga o'simliklar, hayvonlar va mikroorganizmlar ta'siri kiradi. Biotik omillar organizmlar o'rtasidagi oziq-ovqat zanjirlari, raqobat, yirtqichlik va simbioz kabi munosabatlarni o'z ichiga oladi.
- Cheklovchi omillar: Cheklovchi omillar organizmning o'sishi, rivojlanishi yoki tarqalishini cheklaydigan omillardir. Liibix minimum qonuniga ko'ra, organizmning o'sishi eng kam miqdorda bo'lgan resurs bilan cheklanadi. Shelford tolerantlik qonuniga ko'ra esa, organizmning o'sishi ham minimum, ham maksimum darajadagi omillar bilan cheklanishi mumkin.
- Tolerantlik qonunlari: Tolerantlik qonunlari organizmlarning atrof-muhit omillarining o'zgarishiga qanday bardosh berishini aniqlaydi. Liibix minimum qonuni organizmning o'sishi eng kam miqdorda bo'lgan resurs bilan cheklanishini ta'kidlasa, Shelford tolerantlik qonuni organizmning o'sishi ham minimum, ham maksimum darajadagi omillar bilan cheklanishi mumkinligini ko'rsatadi.