Современный русский язык (морфология)

Ushbu kitob zamonaviy rus tili morfologiyasiga bag'ishlangan bo'lib, unda so'z turkumlari, ularning grammatik xususiyatlari, so'z yasalishi va o'zgarishi kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Unda morfologiya fanining asosiy tushunchalari, so'z turkumlarining tasnifi va har bir turkumning o'ziga xos xususiyatlari, shuningdek, so'zlarning yasalish usullari batafsil yoritilgan. Qo'llanma filologiya yo'nalishi talabalari uchun mo'ljallangan.

Asosiy mavzular

Morfologiya fanining predmeti va bo'limlari: Morfologiya grammatikaning bir bo'limi sifatida so'z haqidagi ta'limotni o'z ichiga oladi. Unda so'zlarning shakllari, grammatik kategoriyalari, so'z turkumlari va ularning o'zgarish sistemalari o'rganiladi. Morfologiya so'z o'zgarishi (paradigmatika) va grammatik kategoriyalarni qamrab oladi.
So'z turkumlari: So'z turkumlari leksik-grammatik xususiyatlariga ko'ra farqlanadi va ma'lum grammatik belgilarga ega bo'lgan so'zlar sinfini ifodalaydi. Rus tilida 10 ta so'z turkumi mavjud: ot, sifat, son, olmosh, fe'l, ravish, predlog, bog'lovchi, yuklama va undov.
Ot (ism): Ot predmetlarni, shaxslarni va tushunchalarni ifodalovchi so'z turkumi. Uning jinsi, soni va kelishik kabi grammatik kategoriyalari mavjud. Otlar atoqli va turdosh, konkret va abstrakt, jonli va jonsiz bo'lishi mumkin.
Sifat (adjektiv): Sifat predmetning belgisini ifodalaydi va otga bog'liq holda keladi. Sifatlar sifat, nisbat va egalik sifatlariga bo'linadi. Sifatlarda qisqa va to'liq shakllar, shuningdek, qiyosiy darajalar mavjud.
Son (numeral): Son predmetlarning miqdorini yoki tartibini ifodalaydi. Sanoq sonlar miqdoriy, jamlovchi, kasr va tartib sonlarga bo'linadi. Sonlar kelishiklar bo'yicha o'zgaradi va gapda turli vazifalarni bajarishi mumkin.
Olmosh (pronoun): Olmosh predmet, belgi yoki miqdorni ko'rsatish uchun xizmat qiladi, lekin ularni nomlamaydi. Olmoshlar shaxs, ko'rsatish, egalik, so'roq, nisbiy, inkor, gumon va o'zlik olmoshlariga bo'linadi.
Fe'l (verb): Fe'l harakatni yoki holatni ifodalaydi. Fe'llarda tur, zamon, mayl, nisbat, shaxs va son kategoriyalari mavjud. Fe'llar tuslanadi va gapda ko'pincha kesim vazifasida keladi.
Ravish (adverb): Ravish harakatning belgisini yoki boshqa belgini ifodalaydi. Ravishlar sifat ravishlari, holat ravishlari va o'rin, payt, sabab, maqsad kabi turli xil vaziyatlarni ifodalovchi ravishlarga bo'linadi.
Xizmatchi so'zlar (predlog, bog'lovchi, yuklama): Xizmatchi so'zlar predmetlar, belgilar yoki harakatlar o'rtasidagi munosabatlarni ifodalash uchun xizmat qiladi. Ular nominativ vazifani bajarmaydi va gap bo'laklari hisoblanmaydi.
Modal so'zlar, undov so'zlar, tovushga taqlid so'zlar: Modal so'zlar - so'zlovchining gapga bo'lgan munosabatini bildiradi. Undov so'zlar - his-hayajonni ifodalaydi. Tovushga taqlid so'zlar esa - narsa-hodisalarning tovushini ifodalaydi.
So'z yasalishi: So'z yasalishi so'zlar tarkibi va ularning yasalish usullarini o'rganadi. Qo'shimchalar (affikslar) yordamida so'z yasash, asoslarni qo'shish va boshqa usullar mavjud.