Историческиеорнаменты ковровых изделий центральной азии и монголии
Ushbu maqola Markaziy Osiyo va Mo'g'uliston gilamlarining qadimdan hozirgi kungacha bo'lgan davrdagi madaniy-tarixiy evolyutsiyasini tahlil qiladi. Unda gilam naqshlarining o'ziga xos xususiyatlari, kompozitsiyalari va ornamentlarining motivlari tarixiy davrlar kesimida ko'rib chiqiladi. Gilamdo'zlikning uzoq, murakkab va mehnat talab qiladigan jarayon ekanligi ta'kidlanadi va uning mahalliy rassomlarning iste'dodi, didi, qat'iyati va ixtirochiligini namoyon etuvchi san'at ekanligi aytiladi. Markaziy Osiyo va Mo'g'uliston gilamdo'zligining tarixi uzoq o'tmishga borib taqaladi va Sharq gilamdo'zligi tarixi bilan uzviy bog'liqdir. Gilamlar avloddan-avlodga o'tib, qimmatbaho oilaviy, qabilaviy va xalq boyligi hisoblangan.
Asosiy mavzular
- Markaziy Osiyo va Mo'g'uliston gilamdo'zligining tarixi: Gilamdo'zlikning Markaziy Osiyo va Mo'g'ulistonda qadimdan rivojlanib kelganligi, bu hududda yashovchi o'troq va ko'chmanchi xalqlarning gilamlari o'rtasida o'xshashliklar mavjudligi, bu esa madaniy ta'sirlar, umumiy etnik ildizlar va asrlar davomida shakllangan estetik kanonlar bilan bog'liq ekanligi ta'kidlanadi. Ko'plab gilamlar asrlar davomida o'zining qadimiy badiiy an'analarini saqlab qolgan, faqat ba'zi naqsh detallarida o'zgarishlar bo'lgan.
- Gilam naqshlarining semantikasi va evolyutsiyasi: Ko'chmanchi qabilalarda qo'chqor/echki shoxi naqshlari keng tarqalganligi, turkmanlarda esa geometrik naqshlar muhim rol o'ynaganligi ko'rsatilgan. Dekorativ-amaliy san'at asarlarida, jumladan gilamlarda badiiy an'analar aholining dunyoqarashi va dunyoni qanday idrok etishi bilan bog'liq holda shakllangan. Simvollar va naqshlar tanlovi estetik kanonlar va madaniy an'analarga bog'liq bo'lgan.
- Gilamning ijtimoiy-madaniy ahamiyati: Gilam ko'chmanchi xalqlar hayotida muhim rol o'ynaganligi, uy-joyning asosiy interyeri bo'lganligi, uni bezatganligi va himoya vositasi bo'lib xizmat qilganligi ta'kidlangan. Gilamlar oilaning asosiy boyligi hisoblangan, uning maqomi va jamiyatdagi o'rnini ko'rsatgan. Sepga kiradigan gilamlar soni orqali odamlar xotinning boyligi va uyatchanligi haqida hukm qilishgan.
- Turkman gilamlari va ularning o'ziga xosligi: Turkman gilamlari eng sifatli hisoblanganligi va har bir turkman vohasining o'ziga xos naqshi bo'lganligi aytilgan. Misol tariqasida teke-gel, siriq-gel, kepse-gel va dynak-gel (yomudlar), gulli-gel (ersariylar), ertmen (chovdurlar) kabi naqshlar keltirilgan.