Phonetics and discourse
Ushbu kurs ishi intonatsiyaning lingvistik tahliliga, uning tarkibiy qismlari va ingliz tilidagi funktsiyalariga bag'ishlangan. Unda intonatsiyaning ta'rifi, intonatsiyani tashkil etuvchi elementlar, ingliz tilida intonatsiyaning vazifalari kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Shuningdek, intonatsiya nutq jarayonida qanday o'zgarishlarga uchrashi ham tahlil qilinadi. Kurs ishining asosiy maqsadi intonatsiyaning lingvistik mohiyatini ochib berish, uning nutqdagi ahamiyatini ko'rsatish va shu orqali tilshunoslikka oid bilimlarni boyitishdir. Ishda turli tilshunos olimlarning intonatsiya haqidagi qarashlari solishtiriladi, intonatsiyaning akustik va artikulyatsion xususiyatlari o'rganiladi. Bundan tashqari, intonatsiyaning uslubiy xususiyatlari ham yoritiladi, turli nutq vaziyatlarida intonatsiya qanday o'zgarishi misollar orqali ko'rsatiladi.
Asosiy mavzular
- Intonatsiyaning ta'rifi: Intonatsiya - bu inson nutqining muhim prosodik elementidir. U inson nutqini fonetik shakllantiradi hamda gaplar yoki so'z birikmalarining grammatik, semantik va hissiy ma'nolarini ifodalashga yordam beradi. Intonatsiya juda murakkab hodisa bo'lganligi sababli, uning ta'rifi tilshunoslar orasida turlicha talqin qilinadi. Asosan, intonatsiyani ta'riflashda ikki xil yondashuv mavjud: tor va keng ta'riflar. Tor ta'riflar intonatsiyani faqatgina ovozning ko'tarilishi va pasayishi deb tushunsa, keng ta'riflar unga urg'u, ovoz tembri, nutq sur'ati, ritm va pauza kabi elementlarni ham kiritadi.
- Intonatsiyani tashkil etuvchi elementlar: Intonatsiya guruhining tarkibiy qismlari turlicha funksiyalarni bajaradi. Palmer intonatsiya guruhining funksiyalariga ko'ra farqlanuvchi ketma-ket elementlarini ajratib ko'rsatgan birinchi olim bo'lgan. Bu elementlar "pre-head" (old qism), "head" (bosh qism), "nucleus" (asosiy qism) va "tail" (oxirgi qism)dir. Turli fonetika olimlari tomonidan ajratilgan funksional elementlar soni bir xil emas. Masalan, Palmer, O'Connor va Arnold nutqning yadro qismida ikkita elementni ajratib ko'rsatadilar: pre-head va head. Kingdon esa faqat birinchi urg'uli bo'g'inni head deb hisoblaydi va uni mustaqil funksional element deb hisoblaydi.
- Ingliz tilida intonatsiyaning vazifalari: Gapning ma'nosi nafaqat to'g'ri so'zlar va grammatik tuzilmalar orqali, balki intonatsiya orqali ham ifodalanadi. Intonatsiya o'zida ohang, nutq kuchi va sur'atning o'zgarishini mujassamlashtiradi. Intonatsiyaning to'rtta asosiy vazifasi mavjud: konstitutiv (shakllantiruvchi), delimitativ (chegaralovchi), distinktiv (farqlovchi) va identifikator (tanituvchi). Konstitutiv vazifa intonatsiyaning sintaktik va leksik tuzilmalar asosida nutqiy kommunikativ birliklarni shakllantirishidir. Delimitativ vazifa esa nutq oqimini segmentlarga ajratish va ularning o'zaro munosabatini ko'rsatishdir.