Геология, геоморфология ва тупроқшунослик асослари
Ushbu o'quv qo'llanma umumiy geologiya, geomorfologiya va tuproqshunoslik asoslarini qisqacha bayon etadi. Unda Yerning tuzilishi, tarkibi, geologik jarayonlar, relyef shakllanishi, tuproqning paydo bo'lishi va turlari haqida ma'lumot berilgan. Qo'llanma talabalar uchun geologiya, geomorfologiya va tuproqshunoslik fanlarini chuqur o'rganishga yordam beradi.
Asosiy mavzular
- Geologiya: Yerning tuzilishi, tarkibi, tarixiy rivojlanishi, ichki va tashqi qismlarida sodir bo'ladigan jarayon va hodisalarni o'rganadi. Uning kristalografiya, mineralogiya, petrografiya, tektonika, geomorfologiya kabi tarmoqlari mavjud.
- Geomorfologiya: Yer yuzasining relyefi, uning hosil bo'lish sharoitlari, tashqi belgilari, taraqqiyoti, shakllarning o'zaro genetik bog'lanishlari va geografik tarqalishini o'rganadi. Relyef deb Yer qobig'ining yuqori qismidagi baland-pastlik va notekisliklar yig'indisi ataladi.
- Tuproqshunoslik: Tuproq haqidagi fan bo'lib, uning hosil bo'lishini, rivojlanishini, xossalari va xususiyatlarini, unumdorligini va geografik tarqalishini o'rganadi. Tuproq – alohida tabiiy birikma bo'lib, maxsus, o'ziga xos xususiyatlarga ega, ulardan eng asosiysi uning unumdorligi – hosil berish qobiliyatidir.
- Tektonik harakatlar: Yer qobig'ining ichki kuchlari ta'sirida yuzaga keladigan harakatlar. Bularga tebranish va dislokatsiya harakatlari kiradi. Bu harakatlar relyefning shakllanishiga katta ta'sir ko'rsatadi.
- Ekzogen jarayonlar: Yer yuzasining tashqi kuchlar (shamol, suv, muzliklar, hayvonot va o'simliklar) ta'sirida ro'y beradigan jarayonlar. Bu jarayonlar relyefni yemirish, o'yish, ko'chirish va yotqizish orqali o'zgartiradi.
- Biogen va texnogen jarayonlar: Biogen jarayonlar hayvonot va o'simliklar faoliyati natijasida, texnogen jarayonlar esa inson xo'jalik faoliyati natijasida yuzaga keladi. Bu jarayonlar ham relyefga ta'sir ko'rsatadi.