Hozirgi o‘zbek tili

“Hozirgi O‘zbek Tili” fani bo‘yicha ma’ruzalar matni. Ushbu ma’ruza matnlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan o‘quv rejaga va fan dasturiga asoslanib tayyorlangan. Unda o‘zbek tilining fonetik, fonologik, leksik-semantik, morfologik, sintaktik va boshqa jihatlari ilmiy-nazariy va amaliy jihatdan yoritib berilgan.

Asosiy mavzular

1-ma’ruza. “HOZIRGI O‘ZBEK TILI” FANI HAQIDA TUSHUNCHA. ILMIY BILISH VA UNING BOSQICHLARI: Ushbu ma’ruza “Hozirgi o‘zbek tili” fanining mohiyati, predmeti, ob’yekti va uning tadqiq etilishi, ilmiy bilishning turlari va bosqichlari, O‘zbek tilshunosligida bilishning o‘rni hamda UMIS va AHVO tushunchalarini o‘z ichiga oladi.
2-ma’ruza. TIL, LISON, NUTQ MUNOSABATI: Ushbu ma’ruza til, lison, nutq birliklarining o‘zaro munosabati, ularning tavsif va farqlanishi, shuningdek, ularning dialektik kategoriyalar nuqtai nazaridan tahlili, sistema tushunchasi va uning turlari, lisoniy paradigma va uning turlari haqida ma’lumot beradi.
3-ma’ruza. TIL BIRLIKLARI: Ushbu ma’ruza til birliklari – fonema va tovush, leksema va so‘z, morfema va qo‘shimcha, qolip va hosila birliklarining o‘zaro munosabati va ularning turlari haqida ma’lumot beradi.
4-ma’ruza. LISONIY PARADIGMA: Ushbu ma’ruza sistema, struktura, element paradigma, paradigma a’zosi tushunchalari, ularning o‘ziga xos xususiyatlari, lisoniy paradigma va uning turlari haqida ma’lumot beradi.
5-ma’ruza. LISONIY MUNOSABAT VA UNING TURLARI: Ushbu ma’ruza munosabat, paradigmatik munosabat, iyerarxik munosabat, sintagmatik munosabat va ularning turlari haqida ma’lumot beradi.
6-ma’ruza. LISONIY ZIDDIYAT VA UNING TURLARI: Ushbu ma’ruza ziddiyat, ziddiyat a’zosi, ziddiyat belgisi, lisoniy ziddiyat va uning turlari haqida ma’lumot beradi.
7-ma’ruza. LISONIY TASNIF VA UNING TURLARI: Ushbu ma’ruza tasnif, tasnif turlari, tasnif tamoyillari, dixotomik, politomik va dixopolitomik tasniflar hamda ularning turlari haqida ma’lumot beradi.
8-ma’ruza. FONOLOGIYA VA UNING O‘RGANISH OBYEKTI. UNLI FONEMALAR PARADIGMASI: Ushbu ma’ruza fonologiya va uning o‘rganish obyekti, fonetik-fonologik sath, fonetika va fonologiyaning farqlanish asosi, unli fonemalar paradigmasi haqida ma’lumot beradi.
9-ma’ruza. UNDOSH FONEMALAR PARADIGMASI: Ushbu ma’ruza undosh fonemalar va ularning asosiy farqlovchi belgilari, undosh fonemalarning zidlanishi, ularning binar va ko‘p a’zoli ziddiyatlari haqida ma’lumot beradi.
10-ma’ruza. LEKSIKA, LEKSIK-SEMANTIK SATH VA LEKSIKOLOGIYA. LEKSEMA VA SO‘Z: Ushbu ma’ruza leksika, leksema, so‘z, leksema va so‘zning tushunchalari, ularning o‘ziga xosligi, semema va uning tarkibi, leksema sememasining o‘ziga xosligi haqida ma’lumot beradi.
11-ma’ruza. YASAMA SO‘ZLARNING LEKSEMALASHUVI: Ushbu ma’ruza nutqiy yasama so‘zlarning lisoniylashuvi, ixtisoslashgan, soddalashgan va tublashgan leksemalar, ularning xususiyatlari haqida ma’lumot beradi.
12-ma’ruza. LEKSEMADA SHAKL VA MAZMUN. LEKSEMA SEMEMASINING TARKIBI: Ushbu ma’ruza leksemada shakl va mazmun dialektikasining o‘ziga xosligi, semema, semema va tushuncha munosabati, leksema sememasining tarkibi, leksema sememasining turlari va ular haqida ma’lumot beradi.
13-ma’ruza. LEKSEMANING SEMANTIK KO‘LAMI: Ushbu ma’ruza bir sememali va ko‘p sememali leksemalar, hosila sememaning vujudga kelish yo‘llari, leksema semantikasidagi lisoniy o‘zgarish, leksema sememasining tarkibi haqida ma’lumot beradi.
14-ma’ruza. LEKSIK-SEMANTIK MUNOSABATLAR: Ushbu ma’ruza leksemalar orasidagi turli xil munosabatlar, jumladan, sinonimik, antonimik, graduonimik va giponimik munosabatlar haqida ma’lumot beradi.
15-ma’ruza. O‘ZBEK TILI LEKSIKASI TASNIFI. BARQAROR BIRIKMALAR.: Ushbu ma’ruza o‘zbek tili leksemalarining tasnifi, jumladan, o‘zlashgan-o‘zlashmagan, qo‘llanishiga ko‘ra va ifodaviylik jihatdan tasnifi, shuningdek, barqaror birikmalar (maqol, matal, ibora, tasviriy ifoda) haqida ma’lumot beradi.