Геодезия 1-қисм
O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi, Mirzo Ulug'bek nomidagi Samarqand davlat arxitektura-qurilish instituti tomonidan tayyorlangan “Geodeziya, kartografiya va kadastr” fanidan ma'ruza matnlari ushbu kitobda keltirilgan. Kitobda geodeziya fanining asosiy tushunchalari, geodezik o'lchovlar, kartografiya, masofalarni o'lchash, balandliklarni aniqlash va boshqa muhim mavzular atroflicha yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Umumiy ma'lumotlar: Geodeziya fanining mohiyati va vazifalari, uning mamlakat xalq xo'jaligidagi ahamiyati, geodeziyaning rivojlanish tarixi, Yerning shakli va o'lchamlari, proyeksiyalash usullari, geografik, to'g'ri burchakli va qutb koordinatalari, mutlaq va nisbiy balandliklar, Yerning egri chiziqligining ta'siri, syomka va uning turlari kabi mavzular yoritilgan.
- Yo'nalishlarni orientirlash: Yo'nalishlarni orientirlash, orientirlash burchaklari (azimutlar, direksion burchaklar va rumblar), haqiqiy va magnit azimutlar orasidagi bog'liqlik, magnit strelkasining og'ish burchagi, meridianlar yaqinlashish burchagi kabilar tushuntirilgan.
- O'lchash xatolar nazariyasi: O'lchash xatolarining klassifikatsiyasi, tasodifiy xatolar, o'rtacha xato va o'rtacha kvadratik xato, chekli va nisbiy xatolar, noto'g'ri o'lchashlar haqida ma'lumotlar berilgan.
- Topografik plan va kartalar: Plan va kartalar tushunchasi, ularning turlari, masshtablar, topografik plan va kartalarning nomenklaturasi, Yer yuzasining relyefini plan va kartalarda tasvirlash, ularning shartli belgilari, karta va planlar asosida yechiladigan masalalar yoritilgan.
- Teodolitli syomka: Teodolitli syomkaning mohiyati, teodolitli yo'llarni o'tkazish va ularni tayanch geodezik punktlarga bog'lash, joyning tafsilotini syomka qilish, teodolitli yo'l punktlarining koordinatalarini hisoblash va maydon yuzasini aniqlash kabi mavzular yoritilgan.
- Taxyometr syomkasi: Taxyometr syomkasining mohiyati, taxometer, relyef, kontur, dalnomer iplari, kroki, diagramma konsentrik kabilar tushuntirilgan. Nuqtalarning planli o'rni va balandliklari aniqlanadi.
- Menzyulali syomka: Menzyulali syomka, menzyula va kipregellarni tekshirish va ishlatish, menzyulali syomka uchun planli va balandlik asoslarini yaratish, tafsilotlarni va relyefni syomka qilish kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
- Aerosyomka: Aerosyomka ishlari, geodezik ishlar, fotogrammetrik ishlar va Yer lazerli skanerlari haqida ma'lumotlar berilgan. Aerosyomka turlari, ularning texnik talablari va amaliy qo'llanilishi yoritilgan.
- Binolar va inshootlar loyihasini joyga ko'chirish: Binolar va inshootlar loyihalarini joyga ko'chirish bo'yicha qo'llanma, jumladan, binolarning loyihalash, yerlarni rejalashtirish, gorizontal va qiya maydonlarni loyihalash, yer ishlari kartogrammasini tuzish va yer ishlari hajmini hisoblash kabi mavzular yoritilgan.
- Qurilish jarayonidagi geodezik ishlar: Qurilish jarayonidagi geodezik ishlar, jumladan, binolar va inshootlar montajini loyihalash, kran osti yo'llari va jihozlarni montaj qilish, er osti kommunikatsiyalarini qurishda geodezik ishlar va ijroviy syomka kabi mavzularni o'z ichiga oladi.
- Inshootlar defarmatsiyasini kuzatish: Inshootlar defarmatsiyasi, chukish, krenn, siljish va ularning sabablari, defarmatsiyani aniqlash usullari, xususan, foto-grammetrik usul, shuningdek, quruq suv va boshqa joylarda geodezik kuzatuv ishlari yoritilgan.