Стационар ва ностационар оқимлардаги деформацияланадиган йирик ўзанларни прогнозлаш
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi "Stasionar va nostasionar oqimlardagi deformatsiyalanadigan yirik o'zanlarni prognozlash" mavzusiga bag'ishlangan bo'lib, unda daryo oqiziqlarining suv xo'jaligi ob'ektlariga salbiy ta'sirini kamaytirish, suv resurslaridan kompleks foydalanishning muhim ekologik masalalarini hal etish bo'yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Tadqiqotda yirik yirik o'zanlarda (katta kanallar, suv omborlari va kichik daryolar) stasionar va nostasionar oqim sharoitidagi deformatsiyalarini hisoblash usullari ishlab chiqilgan hamda ushbu usullarni takomillashtirishga alohida urg'u berilgan. Tadqiqotda ushbu jarayonlarni modellashtirish va ularni bashorat qilish uchun yangi usullar va texnologiyalar taklif etilgan.
Asosiy mavzular
- Tadqiqotning dolzarbligi va zarurati: Jahonda daryo oqiziqlari ta'sirini kamaytirish va suv resurslaridan samarali foydalanish dolzarb muammolar qatoriga kiradi. Ayniqsa, yirik o'zanlarda stasionar va nostasionar oqim sharoitida yuzaga keladigan deformatsiyalarni prognozlash muhim ahamiyatga ega. Shu maqsadda AQSH, Germaniya, Fransiya, Yaponiya kabi rivojlangan mamlakatlarda bu sohaga oid ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda.
- Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Tadqiqotning asosiy maqsadi - yirik o'zanlarda stasionar va nostasionar oqim sharoitida yuzaga keladigan deformatsiyalarni aniqlashning hisoblash usullarini takomillashtirishdan iborat. Vazifalar qatoriga esa oqimning kinematik strukturasi, shamol to'lqinlarining ta'siri, ishqalanish parametrlari, yuvilmaslik tezliklari va boshqa jihatlarni hisobga olgan holda yangi usullarni ishlab chiqish kiradi.
- Tadqiqot usullari va ilmiy yangiligi: Tadqiqotda tizimli tahlil, statistik ishlov berish, gidravlik va matematik modellashtirish usullaridan foydalanilgan. Tadqiqotning ilmiy yangiligi shamol to'lqinlarining ta'sirini hisobga olgan holda oqimning sekin harakatidagi va bir jinsli bo'lmagan oqiziqlarning harakatini aniqlashning yangi modellari ishlab chiqilganligida namoyon bo'ladi.
- Amaliy natijalari va joriy etilishi: Tadqiqot natijalari bo'yicha ishlab chiqilgan usullar va tavsiyalar amaliyotda qo'llanilgan. Jumladan, usullar Amudaryo-Qashqadaryo irrigatsiya tizimlari va boshqa kanal loyihalash ishlarida tatbiq etilgan. Bu esa o'z navbatida kanallarning suv o'tkazish qobiliyatini oshirishga va iqtisodiy samaradorlikni yaxshilashga yordam bergan.
- Tadqiqotning ishonchliligi va umumlashtirilganligi: Tadqiqot natijalarining ishonchliligi matematik usullarning to'g'riligi, tabiiy va laboratoriya sharoitida olingan ma'lumotlarning mos kelishi hamda boshqa tadqiqotchilarning natijalari bilan solishtirilishi bilan tasdiqlangan. Tadqiqot yakunlari bo'yicha nazariy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqilgan.