“Hotamnoma” asarining g‘oyaviy – badiiy xususiyatlari, o‘zbek adabiyotiga ta’siri
Ushbu maqolada Alisher Navoiyning saxovatli shaxslar obrazini yaratishdagi o'rni va bu mavzuni o'z asarlarida, xususan, "Mahbub ul-qulub" va "Hayrat ul-abror" kabi asarlarida qanday yoritilganligi tahlil qilinadi. Xususan, Hotam Toy va Axiy obrazlari orqali Navoiy saxovat, himmat, oliyhimmatlik kabi fazilatlarni qanday ochib bergani, mehnat va mehnatsevarlikni ulug'lash g'oyasi qanday ilgari surilgani ko'rib chiqiladi. Maqolada Hotam Toy obrazining fors-tojik va o'zbek adabiyotida tarqalgani, uning mazmunan boyishib borgani, shuningdek, Axiy obrazining saxovat va javonmardlik timsoli sifatida keltirilgani haqida ma'lumot beriladi. Navoiy asarlarida sahovatni ochko'zlik va isrofgarchilikdan farqlash, uni to'g'ri tushunish va qo'llash zarurligi ta'kidlangan.
Asosiy mavzular
- Alisher Navoiy va saxovat mavzusi: Alisher Navoiy mumtoz adabiyotimizda saxovat, muruvvat va oliyhimmatlilik timsoli sanalgan Hotam Toy obrazini o'z asarlarida, xususan, "Mahbub ul-qulub" va "Hayrat ul-abror" kabi asarlarida yuksak mahorat bilan yaratgan. Uning asarlarida saxovatning mohiyati, uning inson hayotidagi o'rni va ahamiyati, shuningdek, mehnatsevarlik va halol mehnat bilan kun ko'rishning oliyjanob fazilat ekanligi ta'kidlangan.
- Hotam Toy obrazi: Hotam Toy obrazi fors-tojik va turkiy xalqlar adabiyotida saxovat timsoli sifatida keng tarqalgan. Alisher Navoiy o'z asarlarida ushbu obrazni jamiyat bilan bog'lagan holda, oliyhimmatlik, saxovat, muruvvat, qanoat kabi fazilatlarni ifodalash uchun ishlatgan. Hotam Toy obrazi orqali Navoiy mehnatning har qanday saxiylikdan ustun ekanligini ham uqtirgan.
- Axiy obrazi: Alisher Navoiy "Hayrat ul-abror" asarida Axiy obrazini ham keltirib o'tadi. Axiy saxovatpeshalik va javonmardlik fazilatlariga ega bo'lgan shaxs sifatida tasvirlanadi. Uning beminnat yordami va insonparvarligi, ayniqsa, mehnatni ulug'lash g'oyasi bilan uyg'unlashgan holda yoritilgan.
- Navoiyning axloqiy-falsafiy qarashlari: Navoiy o'z asarlarida insonning ma'naviy barkamolligi, komil inson tarbiyasi masalalariga alohida e'tibor qaratgan. Saxovat, muruvvat, qanoat, adolat, insonparvarlik kabi fazilatlarni ulug'lab, ularni insonning asosiy xislatlari sifatida ko'rsatgan. Shuningdek, halol mehnatni, o'z kuchi bilan kun ko'rishni har qanday tekin taomdan ustun qo'ygan.