O‘rta Osiyo xonliklari davrida etnomadaniy jarayonlar tarixshunosligi
Ushbu maqola Oʻzbekiston Respublikasi birinchi prezidenti Islom Karimovning 1998-yildagi «Oʻzbek xalqi va uning davlatchiligi muammolari ustida ilmiy izlanishlar olib borish» chaqirig'idan boshlangan bo'lib, Oʻzbek xalqining kelib chiqishi va shakllanish jarayonini oʻrganishning muhimligini taʼkidlaydi. Maqolada dastlab Islom Karimovning xalqimiz tarixi haqida fikrlari keltirilgan va 1998-yilgi Vazirlar Mahkamasi qarori tilga olingan. Soʻngra, «Oʻzbek xalqining kelib chiqish tarixi» mavzusida ilmiy izlanishlar olib borgan olimlar, xususan, professor A. Asqarovning «Oʻzbek xalqining kelib chiqish tarixi» asari haqida soʻz boradi. Maqolada Oʻzbek xonliklari davrida shakllanish jarayoni, xususan, XVI asrdan boshlab Dashti Qipchoqdan kirib kelgan Muhammad Shayboniyxon taʼsiri, «Oʻzbek» etnonimining kelib chiqishi, Dashti Qipchoq aholisi va ularning nomlanishi haqida maʼlumot beriladi. Shuningdek, Shayboniylar hukmronligi va keyinchalik Buxoro xonligida mangʻitlar hukmronligi boshlanishi haqida ham qisqacha toʻxtalib oʻtilgan. Maqola yakunida Oʻzbekiston Respublikasi birinchi prezidenti Islom Karimovning Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi akademigi sifatida «Biz oʻz tariximizni oʻzimiz qurmasak, uzimiz yozmasak, boshqalar yozadi yozganda ham buzib yozadi» degan soʻzlari bilan tariximizni tiklash va oʻrganishning maʼnaviy qudratini taʼkidlaydi va «Oʻzbek» nomi XVI asrdan berilgan boʻlsa-da, xalqimiz rivojlanishi bronza davridan boshlanishini qayd etadi.
Asosiy mavzular
- Oʻzbek xalqi va uning davlatchiligi muammolari ustida ilmiy izlanishlar: Ushbu mavzu Oʻzbekiston Respublikasi birinchi prezidenti Islom Karimovning 1998-yilda tarixchi olimlarga qaratgan chaqirigʻiga bagʻishlangan boʻlib, unda xalqimizning haqiqiy tarixini yaratish, milliy gʻururni uygʻotish va yurtimizni yangi bosqichga olib chiqishda tarixni bilish muhimligi taʼkidlanadi.
- Oʻzbek xalqining kelib chiqish tarixi: Maqolada Oʻzbek xalqining kelib chiqishi va shakllanish jarayonini oʻrganish masalasi dolzarb mavzu sifatida koʻrsatilgan va bunga oid ilmiy izlanishlar olib borilayotgani, xususan, professor A. Asqarovning shu nomli asari tilga olingan.
- Oʻzbek xonliklari davrida shakllanish jarayoni: Ushbu qismda Oʻzbek xonliklari davrida xalqimiz shakllanish jarayonining davom etganligi, xususan, XVI asrdan boshlab Dashti Qipchoqdan kirib kelgan Muhammad Shayboniyxonning taʼsiri haqida maʼlumot beriladi.
- “Oʻzbek” etnonimining kelib chiqishi: Maqolada «Oʻzbek» atamasining kelib chiqishi haqida turli olimlar fikrlari keltiriladi. Anvar Shukurovning «Oʻgʻuz» soʻzi bilan bogʻliq nazariyasi hamda «oʻz» soʻzi oʻzagi haqidagi qarashlar bayon etiladi.
- Dashti Qipchoq aholisi: Ushbu mavzu doirasida Dashti Qipchoq aholisining sharq, rus, Vizantiya va venger manbalarida qanday nomlanishi haqida maʼlumot beriladi.
- Mangʻitlar hukmronligi: Maqolada Buxoro davlatini 1753-yildan boshlab mangʻitlar boshqarganligi va ularning kelib chiqishi, etnografik jihatlari haqida maʼlumotlar keltiriladi.
- Tarixni oʻrganishning maʼnaviy ahamiyati: Yakuniy qismda Islom Karimovning «Biz oʻz tariximizni oʻzimiz qurmasak, uzimiz yozmasak, boshqalar yozadi yozganda ham buzib yozadi» degan soʻzlari orqali tariximizni oʻrganish va tiklashning maʼnaviy qudratiga urgʻu beriladi.