Некоторые вопросы агротехники ячменя луковичного в условиях адыра
Ushbu maqola Qoraqolpog'iston Respublikasining tog' yonbag'irlarida (adyrlarda) bir yillik va ko'p yillik yem-xashak ekinlarini, xususan, piyozli arpa (Hordeum bulbosum L.) ni yetishtirish agrotexnikasining asosiy masalalarini ko'rib chiqadi. Tadqiqotda tabiiy yaylovlarni yaxshilash va ularning mahsuldorligini oshirish maqsadida, ayniqsa, bahor-yoz va kuz-qish davrlarida ozuqa ta'minotini kuchaytirish zarurligi ta'kidlanadi. Piyozli arpa va katran (Eruca sativa) ning birgalikda ekilishi natijasida yaratilgan agrofito'senozlar iqtisodiy jihatdan foydali ekanligi ko'rsatilgan. Maqolada tuproqqa ishlov berish, urug' ekish muddati, usuli, urug' sarfi, ozuqa berish va hosilni yig'ib olish kabi agrotexnik tadbirlar batafsil yoritilgan. Tadqiqot natijalariga ko'ra, piyozli arpa tog' yonbag'irlarida yangi samarali yem-xashak ekini sifatida tavsiya etiladi.
Asosiy mavzular
- Mavzuning dolzarbligi: Tog' yonbag'irlarida (adyrlarda) yem-xashak ekinlari va tabiiy yaylovlar mahsuldorligini oshirishga alohida e'tibor qaratilgan. Tabiiy o'simliklar, ayniqsa efemer-efemeroidlar, bahor va yozning boshlarida tezda qurib qoladi. Shuning uchun adyrlarda yozgi va kuz-qish davrlari uchun yanada samarali, sun'iy yaylovlar yaratish zarur. Buning uchun mahalliy floradan yangi, istiqbolli, ko'p yillik, sho'rga chidamli yem-xashak ekinlarini tanlash lozim.
- Tadqiqot obyekti va usullari: Tadqiqot obyekti sifatida ko'p yillik efemeroid, piyozli arpa (Hordeum bulbosum L.) tanlangan. Ushbu tur O'zbekistonning tekislik (adyr) zonasi uchun istiqbolli yem-xashak ekini sifatida tavsiya etilgan. Tadqiqotda har xil ekish usullari (qatorlab, sepib tashlash) va arpa bilan katran aralash ekish usullari o'rganilgan. Tajribalar 5 m² maydonlarda to'rt marta takrorlanib o'tkazilgan. Shuningdek, katta maydonlarda ham tajribalar o'tkazilgan.
- Agrotexnik tadbirlar: Maqolada piyozli arpa yetishtirish bo'yicha quyidagi agrotexnik tadbirlar ishlab chiqilgan: tuproqqa kuzda ishlov berish va organik o'g'it (navos) bilan oziqlantirish, vegetatsiya davrida begonalarni haydab tozalash va kultivatsiya qilish, mineral o'g'itlar (kaliy va fosfor) berish, kuzda (oktyabr-noyabr) yoki qishda (dekabr-yanvar) urug' ekish, urug'ni qatorlab (60x60 sm) yoki sepib tashlash usullari, urug' sarfi (30 kg/ga) va o'simliklar orasidagi masofa (600-850 ming o'simlik/ga), yashil massa va urug'ni yig'ib olish muddatlari (gul boshi davrida).
- Natijalar va iqtisodiy samaradorlik: Tadqiqot natijalarida piyozli arpa tog' yonbag'irlarida samarali yem-xashak ekini sifatida tavsiya etilgan. Arpa va katran aralash agrofito'senozlar iqtisodiy jihatdan foydali ekanligi aniqlangan. Birinchi yilda arpa-katran yaylovlaridan 85 ts/ga yashil massa yoki 19,4 ts/ga pichan olingan. Bunday hosildorlikda 1 ts pichanining tannarxi tabiiy yaylovlardagidan ancha past bo'lgan. Ko'p yillik ekin bo'lganligi sababli, keyingi yillarda hosildorlik ortadi va qo'shimcha ishlovlar talab etilmaydi.
- Xulosalar: Eng maqbul ekish muddati kuz (oktyabr), bu davrda urug'larning unib chiqishi 84% ga yetadi. Samarali rivojlanish va yuqori mahsuldorlik uchun urug' sarfi 25-30 kg/ga bo'lishi kerak. Arpa va katran aralash ekishda urug' sarfi mos ravishda 25 kg/ga va 4 kg/ga ni tashkil etadi. Yashil massani yig'ib olishning eng maqbul davri aprel oyining oxiri - may oyining boshlari bo'lib, bu vaqtda eng katta ozuqa massasi to'planadi.