O`bek tilining nazariy grammatikasi
Ushbu kitob oʻzbek tilining nazariy grammatikasiga bagʻishlangan boʻlib, unda gap tuzilishi, gapning mazmuniy va kommunikativ aspektlari, gap boʻlaklarining oʻrni, aktual boʻlinishi, presuppozitsiya kabi masalalar chuqur tahlil etiladi. Kitobda tilshunoslik nazariyalariga asoslangan holda oʻzbek tiliga xos xususiyatlar yoritilgan.
Asosiy mavzular
- Gapning mazmuniy tuzilishi: Gapning ma'no va shakl birligi, gapning kommunikativ maqsadga ko'ra turlari, gap mazmuniy tiplari, sub'ekt va predikatning mazmuniy tiplari, shakliy va mazmuniy tuzilishning o'zaro munosabatlari kabi masalalar ko'rib chiqiladi. Shuningdek, turli tilshunoslarning gap semantikasi bo'yicha qarashlari tahlil qilinadi.
- Gap semantikasining propozitiv aspekti: Propozitsiya termini, uning mantiq va falsafiy tadqiqotlardagi o'rni, denotativ aspekt, gapning propozitiv mazmunini ifodalash usullari, klassik va ramziy mantiq propozitsiyalari, propozitsiya tushunchasining keyinchalik tafakkur va reallikka burilishi haqida ma'lumot beriladi.
- Vaziyat elementlari: Ong va nutqning bog'liqligi, tilning asosiy birligi so'zning ma'nosi, predmet, harakat hodisalari, hissiy va aqliy obrazlar, umumlashtirish, mavhum tafakkur, predmet, hodisa, xususiyat, harakat va hokazo birligi, alohida elementlar ansambli gapning denotati, vaziyat (situatsiya) termini, elementlar darajalanishi, immanent va nisbiy vaziyatlar kabi tushunchalar yoritiladi.
- Relyasion struktura: Relyasion struktura, uning vaziyat va konkret gaplar bilan munosabati, relyatema, relyator, relyat, argument predikat tuzilishi, gap hosil qilish jarayoni, predikativ va modifikatsion aspektlar kabi masalalar tahlil qilinadi.
- Predikat: Predikatning semantik, mantiqiy va grammatik tushunchalari, propozitiv strukturadagi o'rni, predikat ifodasi, predikatlarning mustaqil va yordamchi turlarga bo'linishi, statiklik dinamiklik oppozitsiyasi, fe'l va ot predikatlar haqida ma'lumot beriladi.
- Gapning modal aspekti: Modallikning gap semantikasidagi o'rni, modallik kategoriyasi, so'zlovchining reallikka munosabati, ob'ektiv va sub'ektiv modallik, mantiqiy va grammatik modallik, turli tilshunoslarning qarashlari va modallikni ifodalash vositalari haqida ma'lumotlar keltiriladi.
- Gapning kommunikativ aspekti: Kommunikativ niyat, aktual bo'linish, tema rema, presuppozitsiya va ularning gap tuzilishidagi o'rni, ma'lumot berishning turli xil shakllari va ularning kommunikativ tuzilishga ta'siri masalalari yoritiladi.