Bosh sahifa>Qidiruv>Kimyo

Kimyo

Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligining 2020 yil 14 avgustdagi 418-buyrug'i bilan tasdiqlangan Kimyo fani dasturi asosida tayyorlangan kimyo fanining MA'RUZA MATNI 1-QISM kitobidir. Kitobda jami 15 ta ma'ruza, 119 ta laboratoriya ishi mavjud bo'lib, ularda organik va noorganik kimyo asosiy qonunlari, moddalar tuzilishi, elementlar, birikmalar va ularning reaksiyalari chuqur yoritilgan. Kitobda kimyo fanini o'rganishga oid nazariy bilimlarni mustahkamlash hamda laboratoriya ishlarini bajarish ko'nikmalarini shakllantirishga alohida e'tibor qaratilgan.

Asosiy mavzular

  • Kimyo fanining obyekti, predmeti, mazmuni.: Kimyo tabiatni o’rganuvchi fanlardan biri bo’lib, jismlar, hodisalar, jarayonlar orasidagi bog’liqlikni ma’lum qonuniyatlar asosida tushuntirib beradi. U moddalarning tarkibi, tuzilishi, xossalari va ularning o’zgarishlarini o’rganadi. Kimyo fani jismlarning xossalari va o’zgarishlarini, tarkibini o’rganadi, kimyoviy o’zgarishlar jarayonida moddalarda yuz beradigan hodisalar sabablarini tushuntirib beradi. Kimyo fizika bilan uzviy bog’langan.
  • Atom va modda tuzilishi. Davriy qonun. Kimyoviy bog’lanish: Atom murakkab sistema bulib, mikroolam konunlariga buysunadigan, xarakatdagi zarrachadir. Atom kimyoviy elementning kichik zarrachasi bulib, uzida elementning ma'lum xossalarini mujassamlashtirgan buladi. Atom erkin yoki birikma xolatida buladi. XX asr boshlarigacha atom moddaning oxirgi bulinish darajasi deb kelindi. Bunday tasavvurlarning bir tomonlama va cheklanmaganligini ayrim olimlar tushunar edi. Kimyoviy bog’lanish valentlik bilan xarakterlanadi. Valentlik, umuman aytganda, uzaro birikuvchi atomlar orasida xosil bulgan bog’lanishlar sonini kursatadi. Valentlik, u yoki bu element atomining uz atrofida boshka bir necha atomni ushlab tura olish kobiliyatini xarakterlaydi.
  • Atom tuzilishi asosida noorganik moddalarning sinflari.: Anorganik moddalarni o'rganish oson bo'lishi uchun ularni tarkibi va xossalariga qarab: oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlar deb ataladigan sinflarga bo'linadi. Oksidlar. Biri kislorod bo‘lgan ikki elementdan tarkib topgan moddalar oksidlar deyiladi. Asoslar. Metall ionlarining gidroksid OH– gruppasi bilan hosil qilgan murakkab birikmalari asoslar deb ataladi. Kislotalar. Tarkibidagi vodorod ionini metall ionlari bilan almashtirib, tuz hosil qiladigan murakkab birikmalar kislotalar deyiladi. Tuzlar. Tarkibi metall ionlari va kislota qoldiqlaridan iborat bo’lgan murakkab birikmalar tuzlar deyiladi.
  • Kimyoning asosiy qonunlari: Kimyoning eng birinchi konuni moddalar massasini saklanish konunidir. Bu konun dastlab Lomonosov va keyinchalik Lavuaz'ye tomonidan ta'riflangan: Kimyoviy reaksiyada dastlabki moddalar massalarining yigindisi reaksiya maxsulotlari massalarining yigindisiga tengdir. Tarkibning doimiylik konuni. A.Lavuaz'ye 1781 yilda SO2 gazini 10 xil usul bilan xosil kildi va gaz tarkibidagi S va O ogirliklari orasidagi nisbat 3:4 ekanligini anikladi. Shundan keyin xar kanday kimeviy toza birikmani tashkil etuvchi elementlarning ogirliklari uzgarmas nisbatda buladi.
  • Kimyoviy kinetika. Eritmalar va ularda boradigan jarayonlar: Kimyoviy reaksiyalar kupincha issiqlik va boshsa energiya turlarini yutish va chiqarish bilan sodir buladi. Agar reaksiya uzgarmas bosimda olib borilsa, ajralib chiqqan yoki yutilgan issiqlik – reaksiyaning uzgarmas bosimdagi issislik effekti deb ataladi va Qr bilan belgilanadi. Reaksiya uzgarmas hajmda olib borilganda esa, uning issislik effekti Qv bilan belgilanadi va u reaksiyaning uzgarmas hajmdagi issislik effekti deb yuritiladi. Kimyoviy reaksiyalarning energetik effektlarini urganuvchi soha termokimyo deb ataladi. Amalda reaksiyalarning issiqlik effekti kalorimetr yordamida aniqlanadi.
  • Metallarning kimyoviy xossalari: Metallarning asosiy qismi yer po‘stlog‘ida uchraydi. Deyarli barcha metallar birikma holatida uchraydi, ayrim metallar tabiatda erkin “yombi” holatda uchraydi. Masalan: nodir metallar – oltin, platina, kumush, mis, qalay, simob va h.k. Metallar sanoatda toza (sof) holatda tabiiy birikmalardan ajratib olinadi. Metallarning sanoatda olinishi uchun yaroqli tabiiy xomashyosi “ruda” deyiladi. Rudalar toza bо‘lmaydi, ularga bekorchi jinslar – qum, loy, ohaktosh va boshqalar aralashgan bо‘ladi. Har qanday ruda ishlatilishidan oldin bekorchi jinslardan tozalanadi, ya'ni boyitiladi. Rudalarning boyitilgan shakli “konsentrat” deyiladi.
  • Metall va metalmaslar, ularning birikmalari: Metallar – davriy sistemada 22 ta metallmas bо‘lsa, qolganlari metallardir. 12 tasi s – elementlar, 10 tasi p – elementlar, 28 tasi f – elementlar va qolganlari d – elementlar oilasiga kiradi. Metallar texnikada ikkita gruppaga ajratiladi. 1) Qora metallar – temir (marganets va xrom qо‘shimcha) va uning qotishmalari (pо‘lat va chо‘yan). 2) Rangli metallar – boshqa barcha metallar va ularning qotishmalari.
  • Elektrokimyoviy jarayonlar.: Oksidlanish va kaytarilish prosesslari. Oksidlanish darajasi. Asosiy oksidlovchi va kaytaruvchilar. Oksidlanish-kaytarilish reaksiyalarining tenglamalarini tuzish usullari. Elektrod potensial xakida tushuncha. Gazli elektrodlar. Galvanik elementlar nazariyasi. Elektroliz. Anorganik ximiyadagi barcha reaksiyalarni ikki turga bulish mumkin; 1. Oksidlanish darajasi uzgarmay koladigan reaksiyalar. 2. Oksidlanish darajasi uzgarishi bilan boradigan reaksiyalar.
  • Spirtlar. Fenollar: Spirtlar, ularning sinflanishi. Bir atomli to’yingan spirtlar, ularning tuzilishi Izomeriyasi va nomenklaturasi Spirtlarning olinish usullari Spirtlarning fizik xossalari Spirtlarning kimyoviy xossalari To’yinmagan spirtlar To’yingan bir atomli spirtlarning gomologik qatori. Assosiasiyaning ularning fizik xossalariga ta'siri. Tabiatda uchrashi. Olinishi: olefinlarni gidratlash, galoid hosilalarini gidrolizlash, karbonil guruhi bor birikmalarni qaytarish yo’li bilan va magniy organik birikmalardan sintez orqali reaksiyalari: alkogolyatlarni hosil bo’lishi, gidroksilni galoidga almashinishi, degidratlash, oddiy va murakkab efirlarni hosil bo’lishi, oksidlanishi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarning xossalarini solishtirish. Spirtlarning oddiy vakillari: metil, etil, propil, butil va amil spirtlari. Asimmetrik uglerod atomi to’g’risida tushuncha (optik faol amil spirti to’g’risida). Tabiatda spirtlarning yuqori vakillari. Mo’mlarning tuzilishi to’zrisida tushuncha. To’yinmagan spirtlar. Vinil spirtining aldegidga izomerlanishi.
  • Aldegid va ketonlar. Karbon kislotalar va ularning hosilalari: Aldegid va ketonlar molekulasi tarkibida karbonil gruppasi bor organik birikmalardir. Aldegidlarda karbonil gruppa bir valenti bilan vodorodni, ikkinchi valenti bilan radikalni biriktiradi. Masalan: CH3CHO - sirka aldegid. Ketonlarda esa karbonil gruppa ikkala bo’sh valenti bilan organik radikalga bog’lanadi. CH3COC2H5 metil etil keton. Aldegid va ketonlar to’yingan, to’yinmagan va aromatik bo’lishi mumkin. Karbon kislotalar. Tarkibida karboksil gruppasi bor organik moddalar karbon kislotalar deyiladi. To’yingan va to’yinmagan, bir asosli va ko’p asosli, aromatik karbon kislotalar mavjud. Karbon Kislotalarni nomlash uchun ularga mos keluvchi uglevodorod nomiga "kislota" so’zi qo’shib o’qiladi. Birinchi vakillari odatda "trivial" nomlar bilan nomlanadi.
  • Uglevodlar: Uglevodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir.
  • Uglevodlar: Uglevodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Alkinlar: Uglerod-uglerod orasidagi uchbog’. Uchbog’ga birikish reaksiyalari: gidrogenlanish,gidrotasiyalash (Kucherov), galoidlarning va galoidvodorodlarning birikish reaksiyalari. Asetilenning vodorod atomlariga tegishli reaksiyalari. Metallarga almashinish, karbonil guruhi bor birikmalar bilan birikish reaksiyalari. Asetilenning dimerlanishi (vinilasetilen) va siklotrimerlanish (benzol). Asetilen qatori uglevodorodlari uchun uch bog’ xos bo’lib, ular CnH2n-2 umumiy formulaga ega. To’yingan uglevodorodlarga nisbatan to’rtta vodorodga kam, olefinlarga nisbatan ikkita vodorodga kam. Dien uglevodorodlari bilan bir xil ya'ni izomerlar hisoblanadi. Alkinlar gomologik qatorining birinchi va asosiy vakili - asetilendir.
  • Alkenlar: Molekulasida ikkita qo’shbog’ tutgan to’yinmagan uglevodorodlar - dien uglevodorodlari yoki diolifenlar deb ataladi. Umumiy formulasi . СnH2n2 Dien uglevodorodlarining uch xil tipi uchraydi: I. СnH2n2 kuchlangan yoki kumilirlangan dien uglevodorodlari II. CH2  CH CH  CH2 tutashgan yoki konyugirlangan III. CH2  CH CH2 CH2 CH2 CH  CH2 ajratilgan yoki izolirlangan dien uglevodorodlari
  • Aromatik uglevodorodlar: Benzol xalqasining aromatik xarakteri. Benzolni galoidlash, nitrolash. Bu jarayonlarning elektrofil xarakteri. Elektrodonоr va elektroakseptor o’rinbosarlar. Ularning yo’naltirish ta'siri. Toluolni xalqasi va yon zanjiririni xlorlash. Benzol xalqasida birikish reaksiyalari: gidrogenlash, galoidning birikishi. Dialkil (ikkita o’rinbosir bo’lgan) benzolning izomeriyasi. Ko’p xalqali aromatik birikmalar to’g’risida tushuncha: difenil, naftalin (izomeriyasi va xossalari), antrasen, fenantren (steroidlar skeleti tuzilishining asoslari), Xyukkel qoidasi. Benzol bo’lmagan aromatik sistemalar to’g’risida tushuncha (tropoxen, ferrosen).
  • Spirtlar. Fenollar: Spirtlar, ularning sinflanishi. Bir atomli to’yingan spirtlar, ularning tuzilishi va nomenklaturasi. Spirtlarning olinish usullari va xossalari. To’yinmagan spirtlar. To’yingan bir atomli spirtlarning gomologik qatori. Assosiasiyaning ularning fizik xossalariga ta'siri. Tabiatda uchrashi. Olinishi: olefinlarni gidratlash, galoid hosilalarini gidrolizlash, karbonil guruhi bor birikmalarni qaytarish yo’li bilan va magniy organik birikmalardan sintez orqali reaksiyalari: alkogolyatlarni hosil bo’lishi, gidroksilni galoidga almashinishi, degidratlash, oddiy va murakkab efirlarni hosil bo’lishi, oksidlanishi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarning xossalari. Spirtlarning oddiy vakillari: metil, etil, propil, butil va amil spirtlari. Asimmetrik uglerod atomi to’g’risida tushuncha (optik faol amil spirti to’g’risida). Tabiatda spirtlarning yuqori vakillari. Mo’mlarning tuzilishi to’g’risida tushuncha. To’yinmagan spirtlar. Vinil spirtining aldegidga izomerlanishi. Eltekov qoidasi. Ko’p atomli spirtlar. Etilenglikol, etilen oksidi va dioksan, olinishi, xossalari. Gliserin, olinishi, xossalari va qo’llanilishi. Ksilit, sorbit, mannit ularning shakar bilan bog’liqligi. Spirtlarni identifikasiyalash usullari (hosilalarini olish, IQ - spektr). Tayanch iboralar: alkanol, spirt, alkogol, alkagoliyat, etanol, etilenglikol, gliserin, vinil spirti, dioksan, ksilit, sorbit, mannit. Molekulasida kislorod tutgan organik birikmalar quyidagilardan iborat: 1) gidroksil guruhi bo’lgan - oksibirikmalar; a) spirtlar, b) fenollar Ar-OH. 2) karbonil guruhi bo’lgan birikmalar; a) aldegidlar, b) ketonlar. 3) karboksil guruhi bo’lgan birikmalar; karbon kislotalar va ularning hosilalari. To’yingan bir atomli spirtlar deb - (alkanollar yoki alkagollar) to’yingan uglevodorodlar molekulasida bir yoki bir necha vodorod atomlarini gidroksil guruhiga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga aytiladi. Gidroksil guruhining soniga qarab: 1) bir atomli spirtlar, 2) ikki atomli spirtlar, 3) uch atomli spirtlar, 4) ko’p atomli spirtlar. To’yingan uglevodorod molekulasidagi bitta vodorod atomining gidroksil guruhiga o’rin almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga to’yingan bir atomli spirtlar deyiladi. Umumiy formulasi - СnH2n1OH. Spirtlarni suvning hosilasi desa ham bo’ladi. Shu sababli ham spirtlarning ba'zi xossalari va kimyoviy reaksiyalari suvnikiga o’xshab ketadi. Gomologik qator a'zolari bir-biridan (–CH2–) guruhi bilan farq qiladi. Bir atomli spirtlarning molekulasidagi gidroksil guruhining qaysi uglerod atomiga birikkanligiga qarab, spirtlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo’ladi.
  • Uglevodorodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Alkinlar: Uglerod-uglerod orasidagi uchbog’. Uchbog’ga birikish reaksiyalari: gidrogenlanish,gidrotasiyalash (Kucherov), galoidlarning va galoidvodorodlarning birikish reaksiyalari. Asetilenning vodorod atomlariga tegishli reaksiyalari. Metallarga almashinish, karbonil guruhi bor birikmalar bilan birikish reaksiyalari. Asetilenning dimerlanishi (vinilasetilen) va siklotrimerlanish (benzol). Asetilen qatori uglevodorodlari uchun uch bog’ xos bo’lib, ular CnH2n-2 umumiy formulaga ega. To’yingan uglevodorodlarga nisbatan to’rtta vodorodga kam, olefinlarga nisbatan ikkita vodorodga kam. Dien uglevodorodlari bilan bir xil ya'ni izomerlar hisoblanadi. Alkinlar gomologik qatorining birinchi va asosiy vakili - asetilendir.
  • Alkenlar: Molekulasida ikkita qo’shbog’ tutgan to’yinmagan uglevodorodlar - dien uglevodorodlari yoki diolifenlar deb ataladi. Umumiy formulasi . СnH2n2 Dien uglevodorodlarining uch xil tipi uchraydi: I. СnH2n2 kuchlangan yoki kumilirlangan dien uglevodorodlari II. CH2  CH CH  CH2 tutashgan yoki konyugirlangan III. CH2  CH CH2 CH2 CH2 CH  CH2 ajratilgan yoki izolirlangan dien uglevodorodlari
  • Aromatik uglevodorodlar: Benzol xalqasining aromatik xarakteri. Benzolni galoidlash, nitrolash. Bu jarayonlarning elektrofil xarakteri. Elektrodonоr va elektroakseptor o’rinbosarlar. Ularning yo’naltirish ta'siri. Toluolni xalqasi va yon zanjiririni xlorlash. Benzol xalqasida birikish reaksiyalari: gidrogenlash, galoidning birikishi. Dialkil (ikkita o’rinbosir bo’lgan) benzolning izomeriyasi. Ko’p xalqali aromatik birikmalar to’g’risida tushuncha: difenil, naftalin (izomeriyasi va xossalari), antrasen, fenantren (steroidlar skeleti tuzilishining asoslari), Xyukkel qoidasi. Benzol bo’lmagan aromatik sistemalar to’g’risida tushuncha (tropoxen, ferrosen).
  • Spirtlar. Fenollar: Spirtlar, ularning sinflanishi. Bir atomli to’yingan spirtlar, ularning tuzilishi va nomenklaturasi. Spirtlarning olinish usullari va xossalari. To’yinmagan spirtlar. To’yingan bir atomli spirtlarning gomologik qatori. Assosiasiyaning ularning fizik xossalariga ta'siri. Tabiatda uchrashi. Olinishi: olefinlarni gidratlash, galoid hosilalarini gidrolizlash, karbonil guruhi bor birikmalarni qaytarish yo’li bilan va magniy organik birikmalardan sintez orqali reaksiyalari: alkogolyatlarni hosil bo’lishi, gidroksilni galoidga almashinishi, degidratlash, oddiy va murakkab efirlarni hosil bo’lishi, oksidlanishi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarning xossalari. Spirtlarning oddiy vakillari: metil, etil, propil, butil va amil spirtlari. Asimmetrik uglerod atomi to’g’risida tushuncha (optik faol amil spirti to’g’risida). Tabiatda spirtlarning yuqori vakillari. Mo’mlarning tuzilishi to’zrisida tushuncha. To’yinmagan spirtlar. Vinil spirtining aldegidga izomerlanishi. Eltekov qoidasi. Ko’p atomli spirtlar. Etilenglikol, etilen oksidi va dioksan, olinishi, xossalari. Gliserin, olinishi, xossalari va qo’llanilishi. Ksilit, sorbit, mannit ularning shakar bilan bog’liqligi. Spirtlarni identifikasiyalash usullari (hosilalarini olish, IQ - spektr). Tayanch iboralar: alkanol, spirt, alkogol, alkagoliyat, etanol, etilenglikol, gliserin, vinil spirti, dioksan, ksilit, sorbit, mannit. Molekulasida kislorod tutgan organik birikmalar quyidagilardan iborat: 1) gidroksil guruhi bo’lgan - oksibirikmalar; a) spirtlar, b) fenollar Ar-OH. 2) karbonil guruhi bo’lgan birikmalar; a) aldegidlar, b) ketonlar. 3) karboksil guruhi bo’lgan birikmalar; karbon kislotalar va ularning hosilalari. To’yingan bir atomli spirtlar deb - (alkanollar yoki alkagollar) to’yingan uglevodorodlar molekulasida bir yoki bir necha vodorod atomlarini gidroksil guruhiga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga aytiladi. Gidroksil guruhining soniga qarab: 1) bir atomli spirtlar, 2) ikki atomli spirtlar, 3) uch atomli spirtlar, 4) ko’p atomli spirtlar. To’yingan uglevodorod molekulasidagi bitta vodorod atomining gidroksil guruhiga o’rin almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga to’yingan bir atomli spirtlar deyiladi. Umumiy formulasi - СnH2n1OH. Spirtlarni suvning hosilasi desa ham bo’ladi. Shu sababli ham spirtlarning ba'zi xossalari va kimyoviy reaksiyalari suvnikiga o’xshab ketadi. Gomologik qator a'zolari bir-biridan (–CH2–) guruhi bilan farq qiladi. Bir atomli spirtlarning molekulasidagi gidroksil guruhining qaysi uglerod atomiga birikkanligiga qarab, spirtlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo’ladi.
  • Uglevodorodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Alkinlar: Uglerod-uglerod orasidagi uchbog’. Uchbog’ga birikish reaksiyalari: gidrogenlanish,gidrotasiyalash (Kucherov), galoidlarning va galoidvodorodlarning birikish reaksiyalari. Asetilenning vodorod atomlariga tegishli reaksiyalari. Metallarga almashinish, karbonil guruhi bor birikmalar bilan birikish reaksiyalari. Asetilenning dimerlanishi (vinilasetilen) va siklotrimerlanish (benzol). Asetilen qatori uglevodorodlari uchun uch bog’ xos bo’lib, ular CnH2n-2 umumiy formulaga ega. To’yingan uglevodorodlarga nisbatan to’rtta vodorodga kam, olefinlarga nisbatan ikkita vodorodga kam. Dien uglevodorodlari bilan bir xil ya'ni izomerlar hisoblanadi. Alkinlar gomologik qatorining birinchi va asosiy vakili - asetilendir.
  • Alkenlar: Molekulasida ikkita qo’shbog’ tutgan to’yinmagan uglevodorodlar - dien uglevodorodlari yoki diolifenlar deb ataladi. Umumiy formulasi . СnH2n2 Dien uglevodorodlarining uch xil tipi uchraydi: I. СnH2n2 kuchlangan yoki kumilirlangan dien uglevodorodlari II. CH2  CH CH  CH2 tutashgan yoki konyugirlangan III. CH2  CH CH2 CH2 CH2 CH  CH2 ajratilgan yoki izolirlangan dien uglevodorodlari
  • Aromatik uglevodorodlar: Benzol xalqasining aromatik xarakteri. Benzolni galoidlash, nitrolash. Bu jarayonlarning elektrofil xarakteri. Elektrodonоr va elektroakseptor o’rinbosarlar. Ularning yo’naltirish ta'siri. Toluolni xalqasi va yon zanjiririni xlorlash. Benzol xalqasida birikish reaksiyalari: gidrogenlash, galoidning birikishi. Dialkil (ikkita o’rinbosir bo’lgan) benzolning izomeriyasi. Ko’p xalqali aromatik birikmalar to’g’risida tushuncha: difenil, naftalin (izomeriyasi va xossalari), antrasen, fenantren (steroidlar skeleti tuzilishining asoslari), Xyukkel qoidasi. Benzol bo’lmagan aromatik sistemalar to’g’risida tushuncha (tropoxen, ferrosen).
  • Spirtlar. Fenollar: Spirtlar, ularning sinflanishi. Bir atomli to’yingan spirtlar, ularning tuzilishi va nomenklaturasi. Spirtlarning olinish usullari va xossalari. To’yinmagan spirtlar. To’yingan bir atomli spirtlarning gomologik qatori. Assosiasiyaning ularning fizik xossalariga ta'siri. Tabiatda uchrashi. Olinishi: olefinlarni gidratlash, galoid hosilalarini gidrolizlash, karbonil guruhi bor birikmalarni qaytarish yo’li bilan va magniy organik birikmalardan sintez orqali reaksiyalari: alkogolyatlarni hosil bo’lishi, gidroksilni galoidga almashinishi, degidratlash, oddiy va murakkab efirlarni hosil bo’lishi, oksidlanishi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarning xossalari. Spirtlarning oddiy vakillari: metil, etil, propil, butil va amil spirtlari. Asimmetrik uglerod atomi to’g’risida tushuncha (optik faol amil spirti to’g’risida). Tabiatda spirtlarning yuqori vakillari. Mo’mlarning tuzilishi to’zrisida tushuncha. To’yinmagan spirtlar. Vinil spirtining aldegidga izomerlanishi. Eltekov qoidasi. Ko’p atomli spirtlar. Etilenglikol, etilen oksidi va dioksan, olinishi, xossalari. Gliserin, olinishi, xossalari va qo’llanilishi. Ksilit, sorbit, mannit ularning shakar bilan bog’liqligi. Spirtlarni identifikasiyalash usullari (hosilalarini olish, IQ - spektr). Tayanch iboralar: alkanol, spirt, alkogol, alkagoliyat, etanol, etilenglikol, gliserin, vinil spirti, dioksan, ksilit, sorbit, mannit. Molekulasida kislorod tutgan organik birikmalar quyidagilardan iborat: 1) gidroksil guruhi bo’lgan - oksibirikmalar; a) spirtlar, b) fenollar Ar-OH. 2) karbonil guruhi bo’lgan birikmalar; a) aldegidlar, b) ketonlar. 3) karboksil guruhi bo’lgan birikmalar; karbon kislotalar va ularning hosilalari. To’yingan bir atomli spirtlar deb - (alkanollar yoki alkagollar) to’yingan uglevodorodlar molekulasida bir yoki bir necha vodorod atomlarini gidroksil guruhiga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga aytiladi. Gidroksil guruhining soniga qarab: 1) bir atomli spirtlar, 2) ikki atomli spirtlar, 3) uch atomli spirtlar, 4) ko’p atomli spirtlar. To’yingan uglevodorod molekulasidagi bitta vodorod atomining gidroksil guruhiga o’rin almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga to’yingan bir atomli spirtlar deyiladi. Umumiy formulasi - СnH2n1OH. Spirtlarni suvning hosilasi desa ham bo’ladi. Shu sababli ham spirtlarning ba'zi xossalari va kimyoviy reaksiyalari suvnikiga o’xshab ketadi. Gomologik qator a'zolari bir-biridan (–CH2–) guruhi bilan farq qiladi. Bir atomli spirtlarning molekulasidagi gidroksil guruhining qaysi uglerod atomiga birikkanligiga qarab, spirtlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo’ladi.
  • Aldegidlar va ketonlar. Karbon kislotalar va ularning hosilalari: Aldegid va ketonlar molekulasi tarkibida karbonil gruppasi bor organik birikmalardir. Aldegidlarda karbonil gruppa bir valenti bilan vodorodni, ikkinchi valenti bilan radikalni biriktiradi. Masalan: CH3CHO - sirka aldegid. Ketonlarda esa karbonil gruppa ikkala bo’sh valenti bilan organik radikalga bog’lanadi. CH3COC2H5 metil etil keton. Aldegid va ketonlar to’yingan, to’yinmagan va aromatik bo’lishi mumkin. Karbon kislotalar. Tarkibida karboksil gruppasi bor organik moddalar karbon kislotalar deyiladi. To’yingan va to’yinmagan, bir asosli va ko’p asosli, aromatik karbon kislotalar mavjud. Karbon Kislotalarni nomlash uchun ularga mos keluvchi uglevodorod nomiga "kislota" so’zi qo’shib o’qiladi. Birinchi vakillari odatda "trivial" nomlar bilan nomlanadi.
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Alkinlar: Uglerod-uglerod orasidagi uchbog’. Uchbog’ga birikish reaksiyalari: gidrogenlanish,gidrotasiyalash (Kucherov), galoidlarning va galoidvodorodlarning birikish reaksiyalari. Asetilenning vodorod atomlariga tegishli reaksiyalari. Metallarga almashinish, karbonil guruhi bor birikmalar bilan birikish reaksiyalari. Asetilenning dimerlanishi (vinilasetilen) va siklotrimerlanish (benzol). Asetilen qatori uglevodorodlari uchun uch bog’ xos bo’lib, ular CnH2n-2 umumiy formulaga ega. To’yingan uglevodorodlarga nisbatan to’rtta vodorodga kam, olefinlarga nisbatan ikkita vodorodga kam. Dien uglevodorodlari bilan bir xil ya'ni izomerlar hisoblanadi. Alkinlar gomologik qatorining birinchi va asosiy vakili - asetilendir.
  • Alkenlar: Molekulasida ikkita qo’shbog’ tutgan to’yinmagan uglevodorodlar - dien uglevodorodlari yoki diolifenlar deb ataladi. Umumiy formulasi . СnH2n2 Dien uglevodorodlarining uch xil tipi uchraydi: I. СnH2n2 kuchlangan yoki kumilirlangan dien uglevodorodlari II. CH2  CH CH  CH2 tutashgan yoki konyugirlangan III. CH2  CH CH2 CH2 CH2 CH  CH2 ajratilgan yoki izolirlangan dien uglevodorodlari
  • Aromatik uglevodorodlar: Benzol xalqasining aromatik xarakteri. Benzolni galoidlash, nitrolash. Bu jarayonlarning elektrofil xarakteri. Elektrodonоr va elektroakseptor o’rinbosarlar. Ularning yo’naltirish ta'siri. Toluolni xalqasi va yon zanjiririni xlorlash. Benzol xalqasida birikish reaksiyalari: gidrogenlash, galoidning birikishi. Dialkil (ikkita o’rinbosir bo’lgan) benzolning izomeriyasi. Ko’p xalqali aromatik birikmalar to’g’risida tushuncha: difenil, naftalin (izomeriyasi va xossalari), antrasen, fenantren (steroidlar skeleti tuzilishining asoslari), Xyukkel qoidasi. Benzol bo’lmagan aromatik sistemalar to’g’risida tushuncha (tropoxen, ferrosen).
  • Spirtlar. Fenollar: Spirtlar, ularning sinflanishi. Bir atomli to’yingan spirtlar, ularning tuzilishi va nomenklaturasi. Spirtlarning olinish usullari va xossalari. To’yinmagan spirtlar. To’yingan bir atomli spirtlarning gomologik qatori. Assosiasiyaning ularning fizik xossalariga ta'siri. Tabiatda uchrashi. Olinishi: olefinlarni gidratlash, galoid hosilalarini gidrolizlash, karbonil guruhi bor birikmalarni qaytarish yo’li bilan va magniy organik birikmalardan sintez orqali reaksiyalari: alkogolyatlarni hosil bo’lishi, gidroksilni galoidga almashinishi, degidratlash, oddiy va murakkab efirlarni hosil bo’lishi, oksidlanishi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarning xossalari. Spirtlarning oddiy vakillari: metil, etil, propil, butil va amil spirtlari. Asimmetrik uglerod atomi to’g’risida tushuncha (optik faol amil spirti to’g’risida). Tabiatda spirtlarning yuqori vakillari. Mo’mlarning tuzilishi to’zrisida tushuncha. To’yinmagan spirtlar. Vinil spirtining aldegidga izomerlanishi. Eltekov qoidasi. Ko’p atomli spirtlar. Etilenglikol, etilen oksidi va dioksan, olinishi, xossalari. Gliserin, olinishi, xossalari va qo’llanilishi. Ksilit, sorbit, mannit ularning shakar bilan bog’liqligi. Spirtlarni identifikasiyalash usullari (hosilalarini olish, IQ - spektr). Tayanch iboralar: alkanol, spirt, alkogol, alkagoliyat, etanol, etilenglikol, gliserin, vinil spirti, dioksan, ksilit, sorbit, mannit. Molekulasida kislorod tutgan organik birikmalar quyidagilardan iborat: 1) gidroksil guruhi bo’lgan - oksibirikmalar; a) spirtlar, b) fenollar Ar-OH. 2) karbonil guruhi bo’lgan birikmalar; a) aldegidlar, b) ketonlar. 3) karboksil guruhi bo’lgan birikmalar; karbon kislotalar va ularning hosilalari. To’yingan bir atomli spirtlar deb - (alkanollar yoki alkagollar) to’yingan uglevodorodlar molekulasida bir yoki bir necha vodorod atomlarini gidroksil guruhiga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga aytiladi. Gidroksil guruhining soniga qarab: 1) bir atomli spirtlar, 2) ikki atomli spirtlar, 3) uch atomli spirtlar, 4) ko’p atomli spirtlar. To’yingan uglevodorod molekulasidagi bitta vodorod atomining gidroksil guruhiga o’rin almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga to’yingan bir atomli spirtlar deyiladi. Umumiy formulasi - СnH2n1OH. Spirtlarni suvning hosilasi desa ham bo’ladi. Shu sababli ham spirtlarning ba'zi xossalari va kimyoviy reaksiyalari suvnikiga o’xshab ketadi. Gomologik qator a'zolari bir-biridan (–CH2–) guruhi bilan farq qiladi. Bir atomli spirtlarning molekulasidagi gidroksil guruhining qaysi uglerod atomiga birikkanligiga qarab, spirtlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo’ladi.
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Alkinlar: Uglerod-uglerod orasidagi uchbog’. Uchbog’ga birikish reaksiyalari: gidrogenlanish,gidrotasiyalash (Kucherov), galoidlarning va galoidvodorodlarning birikish reaksiyalari. Asetilenning vodorod atomlariga tegishli reaksiyalari. Metallarga almashinish, karbonil guruhi bor birikmalar bilan birikish reaksiyalari. Asetilenning dimerlanishi (vinilasetilen) va siklotrimerlanish (benzol). Asetilen qatori uglevodorodlari uchun uch bog’ xos bo’lib, ular CnH2n-2 umumiy formulaga ega. To’yingan uglevodorodlarga nisbatan to’rtta vodorodga kam, olefinlarga nisbatan ikkita vodorodga kam. Dien uglevodorodlari bilan bir xil ya'ni izomerlar hisoblanadi. Alkinlar gomologik qatorining birinchi va asosiy vakili - asetilendir.
  • Alkenlar: Molekulasida ikkita qo’shbog’ tutgan to’yinmagan uglevodorodlar - dien uglevodorodlari yoki diolifenlar deb ataladi. Umumiy formulasi . СnH2n2 Dien uglevodorodlarining uch xil tipi uchraydi: I. СnH2n2 kuchlangan yoki kumilirlangan dien uglevodorodlari II. CH2  CH CH  CH2 tutashgan yoki konyugirlangan III. CH2  CH CH2 CH2 CH2 CH  CH2 ajratilgan yoki izolirlangan dien uglevodorodlari
  • Aromatik uglevodorodlar: Benzol xalqasining aromatik xarakteri. Benzolni galoidlash, nitrolash. Bu jarayonlarning elektrofil xarakteri. Elektrodonоr va elektroakseptor o’rinbosarlar. Ularning yo’naltirish ta'siri. Toluolni xalqasi va yon zanjiririni xlorlash. Benzol xalqasida birikish reaksiyalari: gidrogenlash, galoidning birikishi. Dialkil (ikkita o’rinbosir bo’lgan) benzolning izomeriyasi. Ko’p xalqali aromatik birikmalar to’g’risida tushuncha: difenil, naftalin (izomeriyasi va xossalari), antrasen, fenantren (steroidlar skeleti tuzilishining asoslari), Xyukkel qoidasi. Benzol bo’lmagan aromatik sistemalar to’g’risida tushuncha (tropoxen, ferrosen).
  • Spirtlar. Fenollar: Spirtlar, ularning sinflanishi. Bir atomli to’yingan spirtlar, ularning tuzilishi va nomenklaturasi. Spirtlarning olinish usullari va xossalari. To’yinmagan spirtlar. To’yingan bir atomli spirtlarning gomologik qatori. Assosiasiyaning ularning fizik xossalariga ta'siri. Tabiatda uchrashi. Olinishi: olefinlarni gidratlash, galoid hosilalarini gidrolizlash, karbonil guruhi bor birikmalarni qaytarish yo’li bilan va magniy organik birikmalardan sintez orqali reaksiyalari: alkogolyatlarni hosil bo’lishi, gidroksilni galoidga almashinishi, degidratlash, oddiy va murakkab efirlarni hosil bo’lishi, oksidlanishi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarning xossalari. Spirtlarning oddiy vakillari: metil, etil, propil, butil va amil spirtlari. Asimmetrik uglerod atomi to’g’risida tushuncha (optik faol amil spirti to’g’risida). Tabiatda spirtlarning yuqori vakillari. Mo’mlarning tuzilishi to’zrisida tushuncha. To’yinmagan spirtlar. Vinil spirtining aldegidga izomerlanishi. Eltekov qoidasi. Ko’p atomli spirtlar. Etilenglikol, etilen oksidi va dioksan, olinishi, xossalari. Gliserin, olinishi, xossalari va qo’llanilishi. Ksilit, sorbit, mannit ularning shakar bilan bog’liqligi. Spirtlarni identifikasiyalash usullari (hosilalarini olish, IQ - spektr). Tayanch iboralar: alkanol, spirt, alkogol, alkagoliyat, etanol, etilenglikol, gliserin, vinil spirti, dioksan, ksilit, sorbit, mannit. Molekulasida kislorod tutgan organik birikmalar quyidagilardan iborat: 1) gidroksil guruhi bo’lgan - oksibirikmalar; a) spirtlar, b) fenollar Ar-OH. 2) karbonil guruhi bo’lgan birikmalar; a) aldegidlar, b) ketonlar. 3) karboksil guruhi bo’lgan birikmalar; karbon kislotalar va ularning hosilalari. To’yingan bir atomli spirtlar deb - (alkanollar yoki alkagollar) to’yingan uglevodorodlar molekulasida bir yoki bir necha vodorod atomlarini gidroksil guruhiga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga aytiladi. Gidroksil guruhining soniga qarab: 1) bir atomli spirtlar, 2) ikki atomli spirtlar, 3) uch atomli spirtlar, 4) ko’p atomli spirtlar. To’yingan uglevodorod molekulasidagi bitta vodorod atomining gidroksil guruhiga o’rin almashinishidan hosil bo’lgan birikmalarga to’yingan bir atomli spirtlar deyiladi. Umumiy formulasi - СnH2n1OH. Spirtlarni suvning hosilasi desa ham bo’ladi. Shu sababli ham spirtlarning ba'zi xossalari va kimyoviy reaksiyalari suvnikiga o’xshab ketadi. Gomologik qator a'zolari bir-biridan (–CH2–) guruhi bilan farq qiladi. Bir atomli spirtlarning molekulasidagi gidroksil guruhining qaysi uglerod atomiga birikkanligiga qarab, spirtlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo’ladi.
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
  • Uglevodlar: Uglevodorodlar o’simliklarda va hayvonlar organizimida ko’p bo’ladi. Ular trik organizimda boradigan prosesslarda juda muhim rol o’ynaydi. Ular uchta katta gruppaga bo’linadi: monosxaridlar, oligosaxaridlar, polisaxaridlar. Monosaxaridlar yoki monozalar uglevodlarning eng oddiysi hsoblanadi. Ular gidroliz reaksiyasiga krishmaydilar. Umumiy formulasi CpH2pOp. Uglerod atomining soniga qarab ular tetroza ( C4H8O4), pentoza (C5H10O5), geksoza (C6H12O6) larga bo’linadi. Bularning ichida ko’proq tarqalgani geksozalardir, masalan, glyukoza va fruktoza.
  • Aralash funksiyali birikmalar. Uglevodlar: Aralash funksiyali birikmalar. Oksikislotalar. Tarkibida bir necha xil funksonal gruppalar bor birikmalar aralash birikmalar deyiladi. Bunday birikmalar jumlasiga molekula tarkibida gidroksil va karboksil gruppalar bor bo’lgan oksikislotalar misol bo’ladi.
  • Aminobirkmalar.Aminokislotalar.Oqsillar: Aminlar ammiakning bir, ikki yoki uchta vodorodi alkilarga almashinishidan hosil bo’lgan birikmalar deb qarash mumkin. Aminlar molekula tarkibiga kirgan radikallarning xususiyatiga qarab alifatik qator aminlari (masalan CH3NH2-metilamin) va aromatik aminlarga (masalan, fenilamin C6H5-NH2) ajratiladi. Aminokislotalar tarkibida ikkita funksional gruppa: aminogruppa - NH2 va karboksil - COOH gruppalarga bo’ladi. Oqsillar esa turli xil -aminokislotalarning qoldiq-laridan tashkil topgan yuqori molekulyar poliseptid birikmalardir. Oqsillar tirik hayotning asosi bo’lib murakkab tuzilishga ega. Aminokislotalar tarkibida 2 ta funksional guruhning bir-biriga nisbatan joylashishiga qarab -, - va - aminokislotalarga bo’linadi. Oqsil tarkibiga kiruvchi -aminokislotalar o’ziga xos nomlarga ega. Masalan: NH2–CH2–COOH glikol, glisin
Kalit so'zlar:kimyonazariyamaliyorganiknoorganikuglerodvodorodkislorodazotspirtlarfenollaraldegidlarketonlarkarbon kislotalaruglevodlaraminokislotalaroqsiloksidlanishqaytarilishreaksiyalarelementlarbirikmalarlaboratoriyatajribatajriba ishlariximiyaviy boglanishdavriy qonunelektrkimyotermokimyopolimerlarkatalizatorlareritmagazlarelektroliztuzlarkislotalarasoslaroksidlartuzilishxossalarolinishinomenklaturaizomeriyareaktsiyatajribaanalizsintezsavollarjavoblarlaboratoriya ishinazariy mashg’ulot