The problems of linguistics and classification
Ushbu maqola o'zbek tilshunosligida sintaktik darajadagi nutqni, xususan, to'ldiruvchi va aniqlovchi kabi tushunchalarni hamda ularning jumlada qo'llanilishini, jumladagi o'rnini nazariy jihatdan tahlil qiladi. Maqolada 'determinant', 'to'ldiruvchi', 'aniqlovchi' kabi tushunchalar Rossiya va o'zbek tilshunosligidagi qarashlar asosida ko'rib chiqiladi. Nutqning grammatik qurilishi, jumlada so'zlarning o'zaro munosabati, gapning bosh bo'laklari va ikkinchi darajali bo'laklarining ahamiyati, ularning vazifalari haqida batafsil to'xtalib o'tilgan. Xususan, 'to'ldiruvchi' va 'aniqlovchi' tushunchalarining bir-biridan farqi, ularning gapni kengaytiruvchi funksiyalari tahlil qilinadi. Maqolada ushbu tushunchalarning lug'aviy ma'nolar bilan bog'liqligi, sintaktik ahamiyati hamda grammatik jihatlari ochib berilgan.
Asosiy mavzular
- Nutqning sintaktik qurilishi: Maqolada o'zbek tilidagi jumlalarning sintaktik tuzilishi, gap bo'laklarining o'zaro aloqadorligi hamda ularning joylashuviga oid nazariy qarashlar tahlil qilinadi. Nutqning asosiy va ikkinchi darajali bo'laklari, ularning jumlada bajaradigan vazifalari ko'rib chiqiladi.
- To'ldiruvchi va aniqlovchi tushunchalari: Ushbu mavzu doirasida 'to'ldiruvchi' (complement) va 'aniqlovchi' (determinant) tushunchalari, ularning lug'aviy va grammatik jihatdan o'ziga xosligi, jumlada qanday vazifalarni bajarishi hamda o'zaro farqlari batafsil yoritiladi.
- Gapni kengaytiruvchi funksiyalar: Maqolada so'z kengaytiruvchi (word expander) va nutq kengaytiruvchi (speech expander) tushunchalari, ularning jumlada qo'shimcha ma'nolarni ifodalashdagi roli hamda to'ldiruvchi va aniqlovchilarning bu jarayondagi o'rni haqida so'z yuritiladi.
- Valensiya nazariyasi: Valensiya nazariyasi nuqtai nazaridan to'ldiruvchi va aniqlovchilarni talqin qilish, ularning jumlada o'rni hamda funktsiyalarini aniqlashga oid ilmiy yondashuvlar ko'rsatib beriladi.