Kimyo
Ushbu oʻquv-uslubiy majmua Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va Oʻrta maxsus taʼlim vazirligi Namangan muhandislik-qurilish instituti «Foydali qazilmalar va qayta ishlash texnologiyalari» kafedrasi tomonidan tayyorlangan. Kitobda "Kimyo" fanining asosiy tushunchalari, atom tuzilishi, davriy qonun, kimyoviy bogʻlanish, termokimyoviy jarayonlar, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari, metallar, oksidlanish, elektroliz, polimerlar kimyosi, eritmalarning xossalari va boshqa muhim mavzular yoritilgan. Har bir mavzu nazariy ma’lumotlar, laboratoriya ishlari va mustaqil ta’lim uchun topshiriqlar bilan boyitilgan.
Asosiy mavzular
- Kimyo faniga kirish: Kimyo tabiat haqidagi fan boʻlib, u moddiy jismlar, ularning tarkibi, tuzilishi, xossalari va oʻzgarishlari haqida maʼlumot beradi. Kimyo sanoatining rivojlanishi va ekologiya bilan bogʻliqligi yoritilgan.
- Kimyoning asosiy tushunchalari va stexiometrik qonunlari: Atom-molekulyar ta’limot, moddalar massasining saqlanish qonuni, tarkibning doimiylik qonuni, karrali nisbatlar qonuni, ekvivalentlar qonuni, hajmiy nisbatlar qonuni, Avogadro qonuni kabi asosiy qonunlar va tushunchalar yoritilgan.
- Atom tuzilishi: Atomlarning tuzilishi haqidagi tasavvurlar, Rezerford tajribasi, atomning planetar modeli, Bor nazariyasi, koʻp elektronli atomlarda elektronlarning orbitallar boʻylab taqsimlanishi kabi mavzular yoritilgan.
- Anorganik birikmalarning muhim sinflari. Oksidlar. Asoslar.: Oksidlar, asoslar, kislotalar va tuzlar sinflari, ularning nomlanishi, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari va ishlatilishi haqida ma’lumot berilgan.
- Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari: Elementlar valentligi va oksidlanish darajasi, oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari, ularning turlari, oksidlovchi va qaytaruvchilar, reaksiyalarni tenglash usullari yoritilgan.
- Metallar, ularning tabiatda uchrashi, olinish usullari, kimyoviy xossalari: Metallarning davriy sistemadagi oʻrni, tabiatda uchrashi, asosiy olinish usullari, fizik va kimyoviy xossalari, aktivlik qatori, qotishmalar va ularning ishlatilishi haqida ma’lumot berilgan.
- Elektrokimyoviy jarayonlar: Elektrokimyoviy jarayonlar, galvanik element, elektroliz, uning qonunlari, akkumulyatorlar turlari va ularning ishlash mexanizmi yoritilgan.
- Polimerlar kimyosi: Yuqori molekulyar birikmalar (polimerlar), ularning turlari, olinish usullari, kimyoviy xossalari va qurilishda ishlatilishi haqida ma’lumot berilgan.
- Kimyoviy bogʻlanish va uning turlari: Kimyoviy bogʻlanishning vujudga kelishi, turlari (kovalent, ion, metall, vodorod), ularning xossalari va molekulalarning tuzilishi haqida ma’lumot berilgan.
- Termokimyoviy jarayonlar: Termokimyoviy jarayonlar, ekzotermik va endotermik reaksiyalar, Lavuaze-Laplas va Gess qonunlari, entalpiya, entropiya, termodinamikaning I va II qonunlari yoritilgan.
- Kimyoviy kinetika va kimyoviy muvozanat: Reaksiya tezligi, unga ta’sir etuvchi omillar, katalizatorlar, kimyoviy muvozanat va Le-Shatelye prinsipi haqida ma’lumot berilgan.
- Eritmalar hosil boʻlishi: Eritmalar haqida umumiy tushunchalar, konsentratsiyasini ifodalash usullari, toʻyingan eritma, eruvchanlik, Genri va Genri-Dalton qonunlari yoritilgan.
- Tuzlar gidrolizi: Tuzlarning gidrolizlanishi, gidroliz darajasi va konstantasi, tuzlarning muhitga ta’sir etishi haqida ma’lumot berilgan.
- P-blok elementlarining umumiy xossalari: P-blok elementlariga umumiy tavsif, ularning tabiiy birikmalari, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari va ishlatilishi haqida ma’lumot berilgan.
- D-blok elementlarining umumiy xossalari: D-blok elementlariga umumiy tavsif, ularning tabiiy birikmalari, olinishi, fizik-kimyoviy xossalari va ishlatilishi haqida ma’lumot berilgan.
- F-blok elementlarining umumiy xossalari: Lantanoidlar va aktinoidlarning olinishi va ishlatilishi haqida ma’lumot berilgan.
- Koordinatsion birikmalar sinflanishi va nomenklaturasi: Koordinatsion birikmalar, Verner nazariyasi, turlari, izomeriyasi va nomlanishi haqida ma’lumot berilgan.