Soyaning yangi mahalliy navlaridan yuqori va ertaki hosil olish agrotexnologiyasi elementlarini ishlab chiqish

Ushbu dissertatsiya avtoreferati «Soya navlarining yuqori va ertaki hosil olish agrotexnologiyasi elementlarini ishlab chiqish» mavzusida bo'lib, unda mahalliy soya navlarini asosiy ekin sifatida yetishtirishda, dukkaklarni tez yetilishini ta'minlashda defoliatsiya agrotadbiridan foydalanish orqali yuqori, ertaki va sifatli soya doni yetishtirish va defoliatsiya samaradorligiga o'simlikning ko'chat qalinligi va qoʻllanilgan preparatlarning ta'sirini ilmiy tomondan asoslash hamda ularning maqbul me'yorlarini aniqlab ishlab chiqarishga tavsiyalar berish masalalari ko'rib chiqilgan. Tadqiqot natijalariga ko'ra, soyaning «Ustoz MM-60» va «Baraka» navlarini optimal koʻchat qalinligida parvarishlab, dukkaklari 50-60% pishganda qoʻllanilgan defoliant ta'sirida barglarining erta toʻkilishi hisobiga oʻsimlik tanasidagi mavjud oziqa elementlaridan samarali foydalanish natijasida dukkaklarning nazoratdagi oʻsimliklarga nisbatan oʻrtacha 4-11 kungacha erta yetilishi isbotlangan. Shuningdek, defoliatsiya tadbirini oʻtkazish hisobiga soyaning “Ustoz MM-60” navida shartli sof foyda oʻrtacha 2086-7055 ming so'mgacha, rentabellik darajasi oʻrtacha 13,9-47,3% gacha, «Baraka» navida esa shartli sof foyda 2746-4606 ming so'mgacha, rentabellik darajasi oʻrtacha 18,2-30,4% gacha oshganligi aniqlangan.

Asosiy mavzular

Kirish: Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Soya (Glycine max (L.) Merr.) oʻsimligi haqida umumiy ma'lumot, uning jahon va respublika qishloq xoʻjaligidagi oʻrni, ozuqaviy ahamiyati, dunyo boʻyicha soya ishlab chiqarish hajmlari, aholi sonining oʻsishi va oziq-ovqat xavfsizligi muammosi. O'zbekistonda soya yetishtirishning istiqbollari va strategik ahamiyati. Tadqiqotning respublika fan va texnologiyalari rivojlanishining ustuvor yo'nalishlariga mosligi. Muammoning oʻrganilganlik darajasi.
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari: Asosiy ekin sifatida soyaning yangi, mahalliy navlarini asosiy ekin sifatida yetishtirishda, dukkaklarini tez yetilishini ta'minlashda defoliatsiya agrotadbiridan foydalanish orqali yuqori, ertaki va sifatli soya doni yetishtirish va defoliatsiya samaradorligiga oʻsimlikning koʻchat qalinligi va qoʻllanilgan preparatlarning ta'sirini ilmiy tomondan asoslash hamda ularning maqbul me'yorlarini aniqlab ishlab chiqarishga tavsiyalar berish. Tadqiqotning vazifalari: soyaning oʻsishi, rivojlanishi, dukkaklarning shakllanishi va ularga defoliant ta'sirini oʻrganish.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Soyachilikda ilk bor Andijon viloyatida ekilayotgan soyaning yangi mahalliy erta-o'rtapishar "Ustoz MM-60" va oʻrta-kechpishar "Baraka" navlari 250-300 ming tup/ga ko'chat qalinligida parvarishlanib, dukkaklar 50-60 % pishish fazasida UzDEF defoliantini 4,0 l/ga me'yorda qo'llanilganda hamda gektariga 350-400 ming tup ko'chat qoldirib parvarishlanganda esa UzDEF defoliantini 5,0 l/ga me'yorda qo'llanilishi ertaki, yuqori va sifatli don hosili olishga ijobiy tasir qilganligi aniqlangan. Soya navlarining dukkaklar pishishini tezlashtirish uchun defolyatsiya tadbirini qoʻllash va uning iqtisodiy samaradorligi aniqlangan.
Tadqiqotning amaliy natijalari: Soya navlarini optimal koʻchat qalinligida parvarishlab, dukkaklari erta pishib yetilishini ta'minlash maqsadida UzDEF defolianti bilan ishlov berilganda nazoratdagiga nisbatan oʻrtacha sof foyda 2086-7055 ming so'mgacha, rentabellik darajasi esa oʻrtacha 13,9-47,3% gacha yuqori boʻlishi isbotlangan. Soya dukkaklari nazorat variantiga nisbatan 4-11 kun erta yetilishi isbotlangan.
Xulosalar: Tadqiqot natijalariga koʻra, soyaning «Ustoz MM-60» va «Baraka» navlarini optimal koʻchat qalinligida parvarishlab, dukkaklari 50-60% pishganda qoʻllanilgan defoliant ta'sirida barglarining erta toʻkilishi hisobiga oʻsimlik tanasidagi mavjud oziqa elementlaridan samarali foydalanish natijasida dukkaklarning nazoratdagi oʻsimliklarga nisbatan oʻrtacha 4-11 kungacha erta yetilishi isbotlangan. Defoliatsiya tadbirini oʻtkazish hisobiga soyaning “Ustoz MM-60” navida shartli sof foyda oʻrtacha 2086-7055 ming so'mgacha, rentabellik darajasi oʻrtacha 13,9-47,3% gacha, «Baraka» navida esa shartli sof foyda 2746-4606 ming so'mgacha, rentabellik darajasi oʻrtacha 18,2-30,4% gacha oshganligi aniqlangan.