Tabiiy fanlarni o‘qitishda o‘quvchilarni tabiatni anglash ko‘nikmalarini rivojlantirish metodikasini takomillashtirish (1-2-sinf misolida)
Ushbu dissertatsiya avtoreferati O'zbekiston Respublikasi Oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi huzuridagi Oliy attestatsiya komissiyasi tomonidan tasdiqlangan ilmiy darajaga ega bo'lgan falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasini o'z ichiga oladi. Dissertatsiya O'zbekiston davlat universiteti tomonidan tayyorlangan bo'lib, unda tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilarda tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirish metodikasini takomillashtirish mavzusi ko'rib chiqilgan. Avtoreferat uch tilda (o'zbek, rus, ingliz) chop etilgan va ilmiy kengash veb-sahifasida hamda "ZiyoNet" axborot-ta'lim portalida joylashtirilgan.
Asosiy mavzular
- Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati: Jahon ta'lim muassasalarida fan va zamonaviy innovatsion texnologiyalarni o'zlashtirish, tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilarda tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirish texnologiyalarini tatbiq etish, kasbiy kompetensiyalarni rivojlantirish, mantiqiy fikrlash va abstrakt tafakkurni rivojlantirish, tabiatni e'zozlashga qaratilgan amaliy loyihalar tizimli ravishda bajarilmoqda. O'quvchilarda tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirishning pedagogik imkoniyatlari takomillashtirilmoqda.
- Muammoning oʻrganilganlik darajasi: Respublikada va xorijda ushbu mavzu bo'yicha ko'plab tadqiqotlar olib borilgan. R.Mavlonova, A.R.Meliboev, Sh.M.Mirzaaxmedova, M.I.Nuriddinova kabi tadqiqotchilarning ishlari umumiy o'rta ta'lim maktablarida "Atrofimizda olam", "Tabiatshunoslik" fanlarini o'qitishga bag'ishlangan. Shuningdek, M.M.Isabayeva, A.K.Raximov, J.O.Tolipova, G.S.Ergasheva va boshqalar tomonidan biologiya o'qitish metodikasini takomillashtirish bo'yicha tadqiqotlar amalga oshirilgan. Ye.N.Arbuzova, S.B.Baxvalova va boshqa xorijiy olimlar ham kichik yoshdagi bolalarda tabiatni anglash bilan bog'liq fanlarni o'qitishni tashkil etishni tadqiq etganlar.
- Tadqiqotning obyekti va predmeti: Tadqiqotning obyekti sifatida tabiiy fanni oʻqitishda oʻquvchilarda tabiatni anglash koʻnikmalarini rivojlantirishning didaktik tizimini faollashtirish jarayoni belgilangan. Tadqiqotning predmeti esa tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilarga tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirish metodikasini takomillashtirishning shakl, metod va vositalari tashkil etadi.
- Tadqiqotning usullari: Tadqiqotda nazariy metodlar (oʻquv-metodik adabiyotlar va ilmiy tadqiqot ishlari, rivojlangan davlatlarning va mamlakatimizda yaratilgan milliy oʻquv dasturlarining qiyosiy tahlili, mavzuga oid xorijiy va mahalliy pedagogik tajribalarni o'rganish va umumlashtirish) hamda empirik metodlar (boshlang'ich sinf o'qituvchilari bilan suhbat, anketa so'rovnomalar, trening mashg'ulotlar va tajriba-sinov ishlari)dan foydalanilgan.
- Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilarni tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirishning pedagogik imkoniyatlar tizimlar, atrof-muhit bilan bog'liq tabiat hodisalari, tabiatni anglashning dastlabki ilmiy tushunchalari, oʻsimlik va hayvonlar, tiriklik komponentlari haqidagi bilimlarni shakllantirish asosida aniqlangan. Shuningdek, o'quvchilarda tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan metodik modeli ishlab chiqilgan va takomillashtirilgan.
- Tadqiqotning amaliy natijalari: Umumiy o'rta ta'lim maktablarida 1-2-chi sinflar uchun yaratilgan Tabiiy fan darsligida mavzular saralangan va ularning metodik ta'minoti takomillashtirilgan. O'quvchilarning tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirish metodikasini takomillashtirish bo'yicha metodik model ishlab chiqilgan va uslubiy qo'llanmalar yaratilgan. Shuningdek, elektron ta'limiy resurs "Tabiiy fanlar” yaratilgan.
- Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilarni tabiatni anglash ko'nikmalarini rivojlantirish metodikasini takomillashtirishga oid ilmiy natijalar asosida "Tabiiy fanlarni o'qitish metodikasi" oʻquv qoʻllanmasi mazmuniga singdirilgan tavsiyalar tayyorlangan. Bundan tashqari, umumiy o'rta ta'lim maktablarida “Tabiiy fanlarni o'qitishda o'quvchilarda tabiatni asrash ko'nikmalarini rivojlantirish modeli jamiyat va atrof olam bilan bog'liq fikrlarni izhor etish, anglash ko'nikmalari va tabiat obyektlarini kuzatish topshiriqlarini ishlab chiqishda faollik koʻrsatish qobiliyatlarini aniqlash asosida faollashtirish bo'yicha tavsiyalar ham ishlab chiqilgan.
- XULOSALAR: Olib borilgan tadqiqot natijalarining koʻrsatishicha, tabiat va u bilan bogʻliq bilimlarni boshlang'ich sinfning 1-2-sinf o'quvchilari tomonidan tabiiy sharoitlarda kuzatishlarni olib borish asosida oʻzlashtirishlariga erishish, ularda kichik amaliy tajribalarni olib borish ko'nikmalarini shakllantirish, o'quv fanlari oʻrtasida tabiiy bilim asoslarini oʻrganish borasidagi aloqadorlik va oʻzaro bog'liqni ta'minlash, shuningdek, umumiy o'rta ta'lim maktablarining 1-2-sinflarida tasniflangan "Tabiiy fanlarning oʻqitilishini bugungi kun zamonaviy innovatsion yondashuvlar asosida yo'lga qo'yish so'z yuritilayotgan muammoning ijobiy yechimini kafolatlaydi.