Comparative typology
Ushbu kitob qiyosiy tilshunoslik faniga bag'ishlangan bo'lib, unda turli tillarning tipologik xususiyatlari, ularning o'xshash va farqli jihatlari, fonetik, morfologik va sintaktik tuzilishi qiyosiy analiz qilinadi. Kitobda tilshunoslikning asosiy tushunchalari, til universalialari, tillarning tipologik klassifikatsiyasi, ingliz va o'zbek tillarining fonologik va morfologik sistemalari batafsil ko'rib chiqiladi.
Asosiy mavzular
- Qiyosiy tipologiyaning predmeti: Tipologiya fanining mohiyati, uning grekcha ildizlari (typos - tur, logos - fan), fanlararo ahamiyati va tadqiqot metodlari bayon etiladi. Tipologiya sohasining non-linguistik va linguistik yo'nalishlari ajratiladi.
- Tillarning tipologik klassifikatsiyasi: Linguistik tipologiyaning terminologik xususiyatlari, qiyosiy metod, qiyosiy-tarixiy metod, kontrastiv tilshunoslik, qiyosiy tipologiya, qiyosiy grammatika, konfrontatsion grammatika kabi tushunchalar tahlil qilinadi. Genetik tipologiya, struktural tipologiya, areal tipologiya va qiyosiy tipologiyaning o'zaro munosabatlari ko'rsatiladi. Geneologik tipologiya, sanskrit tilining kashf etilishi va uning qiyosiy tilshunoslikka ta'siri, tillarning geneologik bog'liqligi masalalari yoritiladi. Morfologik klassifikatsiya, tillarning turlari (izolyatsiya qiluvchi, analitik, agglyutinativ) ko'rib chiqiladi. Genetik va struktural tipologiyaning farqlari, lingvistik universallar, til universallarining turlari (definitiv, empirik, cheklanmagan), til universallarini o'rganishning ahamiyati, Port-Royal grammatikasi kabi mavzular o'rganiladi.
- Ingliz va o'zbek tillarining fonologik sistemalari: Fonema tushunchasi, uning differensial belgilari, ingliz va o'zbek tillaridagi unlilar va undoshlar sistemasi qiyosiy tahlil qilinadi. Unlilarning klassifikatsiya prinsiplari, artikulyatsion va akustik xususiyatlari, ingliz tilidagi diftonglar va o'zbek tilidagi tovush birikmalari taqqoslanadi. Undoshlarning hosil bo'lish usullari va joylari, ingliz va o'zbek tillaridagi undoshlarning o'ziga xos xususiyatlari, ularning artikulyatsion farqlari ko'rsatiladi.
- Ingliz va o'zbek tillarining morfologik sistemalari: Morfema tushunchasi, so'zning morfologik tuzilishi, o'zak va affikslar, derivatsion va grammatik morfemalar, ingliz va o'zbek tillaridagi affikslarning o'ziga xos xususiyatlari, so'z turkumlari, notsional va struktural so'zlar, so'z turkumlarining qiyosiy xarakteristikalari, kelishik kategoriyasi, ingliz tilidagi umumiy va egalik kelishiklari, o'zbek tilidagi kelishiklar, jins kategoriyasi, ingliz va o'zbek tillarida jinsning ifodalanish usullari, son kategoriyasi, ingliz va o'zbek tillarida sonning ifodalanish usullari, shaxs kategoriyasi, ingliz va o'zbek tillarida shaxsning ifodalanish usullari, zamon va aspekt kategoriyalari, ingliz tilidagi zamonlar sistemasi, o'zbek tilidagi zamonlar sistemasi, nisbat kategoriyasi, ingliz va o'zbek tillarida nisbatning ifodalanish usullari qiyosiy tahlil etiladi.
- Sifat va ravishlarning qiyosiy darajalari: Qiyosiy darajalar, teng va noteng qiyoslash, analitik va sintetik usullar bilan qiyosiy darajalarni hosil qilish, ingliz va o'zbek tillarida qiyosiy darajalarni hosil qilish usullari, noto'g'ri qiyoslashlar, ko'plik sonlar bilan qiyoslash, ikkilamchi qiyoslash, ba'zi bir sifatlar ma'nosiga ko'ra qiyoslanmaydi.