Ushbu kitob neft va neft mahsulotlari kimyosi, qayta ishlash jarayonlari, chiqindilardan foydalanish texnologiyalari haqida ma'lumot beradi. Unda neft tarkibi, uglevodorodlar, oltingugurtli va azotli birikmalar, shuningdek turli kimyoviy usullar bilan neftni qayta ishlash jarayonlari, korroziyaga qarshi kompozitsiyalar olish texnologiyalari o'rganilgan.
Ushbu bitiruv malakaviy ishi "Gossipol smolasi asosida neft bitumi o‘rnini bosuvchi kompozitsiya olish texnologiyasini ishlab chiqish" mavzusiga bag‘ishlangan bo‘lib, unda neftni qayta ishlash sanoati chiqindilaridan foydalanib, import o‘rnini bosa oladigan mahsulotlar yaratish imkoniyatlari o‘rganilgan. Ishda gossipol smolasini havo kislorodi bilan termik oksidlash orqali gudronsimon kompozistiyalar olish texnologiyasi, shuningdek olingan mahsulotlarning fizik-kimyoviy xossalari tadqiq etilgan. Metall konstruksiyalarni korroziyadan himoya qilish uchun yangi kompozitsiyalar ishlab chiqish masalalari ko‘rib chiqilgan.
Ushbu bitiruv malakaviy ishi O'zbekistonning qurilish materiallariga mustaqilligini ta'minlash maqsadida mahalliy xom-ashyolar va chiqindilar asosida yangi mahsulotlar yaratishga qaratilgan. Unda neftni qayta ishlash sanoatida hosil bo'ladigan chiqindilarning o'rnini bosa oladigan, ya'ni gudron va gossipol smolasi asosida metall konstrukstiyalari uchun raqobatbardosh kompozitsiyalar yaratish masalalari ko'rilgan. Ishda chiqindilardan samarali foydalanish, ekologik muammolarni hal qilish, texnologik jarayonlarni optimallashtirish kabi jihatlarga e'tibor qaratilgan.
Ushbu doktorlik dissertatsiyasi go'ssipol asosida yangi birikmalar sintez qilish va ularning biologik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda go'ssipol va uning turli tabiiy va sintetik hosilalari (xususan, Шифф asoslari)ning sintezi, kimyoviy va fizik xossalari, shuningdek, ularning sitotoksik va antioksidant xususiyatlari, ayniqsa, mitoxondriyalarning faoliyatiga ta'siri chuqur o'rganilgan. Tadqiqotning asosiy maqsadi - go'ssipolning o'ziga xos kimyoviy tuzilishi va biologik faolligidan kelib chiqib, tibbiyotda qo'llash mumkin bo'lgan yangi samarali dorivor moddalarni yaratishdir. Dissertatsiyada keng adabiyotlar sharhi, sintez qilingan birikmalarning tahlili, ularning biologik faolligini baholash natijalari va xulosalar keltirilgan.
Ushbu maqolada paxta yog'ini tozalash jarayonida mahalliy xomashyolardan foydalanish, xususan, kaltsiy gidroksid (Sa(ON)2)ni qo'llash imkoniyatlari ilmiy jihatdan asoslangan. Maqsad - Sa(ON)2 dan foydalanishning ilmiy asoslarini o'rganish va uning Uorganch yog'-moy AJda olinayotgan paxta yog'iga ta'sirini aniqlash. Tadqiqotlar yog' tarkibidagi gossipol va uning hosilalarini yo'qotish, rafinatsiya parametrlarini aniqlash hamda texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarni hisoblashga qaratilgan. Sa(ON)2 ishlatilganda gossipolning karboksil guruhlari bilan reaksiyaga kirishib, kaltsiy gossipolatlar hosil qiladi, bu esa yog' sifatini yaxshilaydi va xarajatlarni kamaytiradi.
Ushbu tadqiqot ishi gosipol asosida turli xil Шифф asoslarini sintez qilish, ularning fizik-kimyoviy va spektral xarakteristikalarini o'rganish, geometrik-energetik xarakteristikalarini aniqlash va ularning biologik faolligini QSAR tahlili asosida modellashtirishga bag'ishlangan. Tadqiqotda gosipolning benzidin, o-aminoofenol va 1-aminonaftalin bilan reaksiyalari natijasida hosil bo'lgan Шифф asoslarining tuzilishi va xossalari o'rganilgan.
Ushbu bitiruv malakaviy ishi go'sippol asosida olingan ayrim Schiff asoslarining tuzilishini IR, UB va matematik modellashtirish yordamida o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda go'sippolning benzidin, o-aminofenol va 1-aminonaftalin bilan reaksiyalari natijasida hosil bo'lgan Schiff asoslarining sintezi, ularning fizik-kimyoviy xossalari, struktur tuzilishi va biologik faolligi o'rganilgan. Tadqiqot natijalari go'sippol asosidagi yangi birikmalarning viruslarga, jumladan gerpes virusiga qarshi samarali ekanligini ko'rsatdi. Shuningdek, benzidinli Schiff asosining immunomodelyatorlik xossasi yuqori ekanligi aniqlandi.
Ushbu avtoreferat paxta seleksiyasida go'ssipol miqdori va shakllarining ko'sak qurti bilan zararlanish darajasiga ta'sirini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda paxta genetik jihatdan boyitilgan navlari, jumladan, G.hirsutum L. va G.barbadense L. turlarining ekologik-geografik va genetik jihatdan uzoq bo'lgan navlari va ushbu navlardan olingan duragaylar o'rganilgan. Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, go'ssipol miqdori ko'sak qurtiga chidamlilikni ta'sir qiladi, va yuqori go'ssipolli navlar ko'sak qurtiga chidamliroq bo'ladi. Tadqiqot natijasida yuqori go'ssipol va ko'sak qurtiga chidamli yangi paxta navlari va liniyalari yaratilgan.
Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan chop etilgan bo'lib, Toshkent Kimyo-Texnologiya Institutida bajarilgan tadqiqotlarga asoslangan. Kitobda mahalliy xomashyolar asosida antioksidant oligomerlarni olish texnologiyasi ishlab chiqilgan. Dissertatsiya magistr darajasini olish uchun taqdim etilgan bo'lib, 5A320405 - Yuqori molekulyar birikmalar kimyoviy texnologiyasi mutaxassisligi bo'yicha himoyaga mo'ljallangan. Kitobda antioksidantlar, ularning tuzilishi, xususiyatlari, qo'llanilishi, polimerlarning termooksidlanish degradatsiyasi, stabilizatorlar va sintez qilingan antioksidantlarning fizik-kimyoviy xususiyatlari kabi masalalar ko'rib chiqilgan.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati paxta seleksiyasi va urug'chiligi sohasida olib borilgan tadqiqotlar natijalarini o'z ichiga oladi. Unda asosiy urg'u paxta o'simligining turli kasalliklarga chidamliligi va urug' tarkibidagi go'ssipol miqdorining bu chidamlilikka ta'siri o'rganilgan. Tadqiqotda ekologik-geografik va genetik jihatdan uzoq bo'lgan duragaylash usullari orqali yaratilgan navlarning afzalliklari, ularning kasalliklarga chidamliligi, hosildorligi, tolasi sifati kabi muhim xo'jalik belgilari tahlil qilingan. Xususan, go'ssipolning miqdori va shaklining paxta kasalliklari, jumladan, ildiz chirishi, qo'ng'ir chirish va gommoz kabi kasalliklarga qarshi chidamlilikka ta'siri aniqlangan. Tadqiqot natijasida yuqori go'ssipol miqdoriga ega bo'lgan va kasalliklarga chidamli bo'lgan yangi paxta navlari (S-7301) yaratilgani va ularning ustunliklari ko'rsatilgan. Shuningdek, tadqiqotda ushbu yo'nalishdagi ilmiy-amaliy ishlarning dolzarbligi va respublikamiz qishloq xo'jaligini rivojlantirishdagi o'rni ham ta'kidlangan.