Ushbu dissertatsiya ishida propargil spirti asosida metallar korroziyasiga qarshi samarali ingibitorlar sintez qilingan va ularning qoʻllanilishi oʻrganilgan. Tadqiqotda sintz qilingan moddalarning fizik-kimyoviy xossalari, tuzilishi va korroziyaga qarshi ta'siri turli sharoitlarda oʻrganilgan. Tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqarish texnologiyalari va iqtisodiy samaradorligi aniqlangan.
Ushbu avtoreferatda Xojimatova Shaxnoza Raxmataliyevna tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqot ishlari natijalari aks etgan. Tadqiqotning asosiy maqsadi almashtirilgan fenoksiasetik kislota propargil efirlari va ayrim aromatik azidlar oʻzaro halqalanish reaksiyalari orqali yangi 1,2,3-triazol hosilalarini sintez qilish hamda ularning tuzilishi, xossalari va biologik faolligini oʻrganishdan iborat. Tadqiqot davomida koʻplab yangi birikmalar sintez qilingan, ularning tuzilishi zamonaviy usullar bilan tasdiqlangan hamda ayrimlarining biologik faolligi aniqlangan.
Ushbu kitob O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta Maxsus Ta'lim Vazirligi tomonidan Toshkent Kimyo-Texnologiya Institutida chop etilgan "Texnik va ijtimoiy-iqtisodiy fanlar sohalarining muhim masalalari" nomli ilmiy maqolalar to'plamidir. To'plamda turli xil texnik va iqtisodiy mavzularga oid maqolalar mavjud bo'lib, respublikaning oliy o'quv yurtlari o'rtasida o'tkazilgan ilmiy tadqiqotlar natijalari keltirilgan.
Ushbu maqola fenilglioksil kislotasining propargil efirining yallig'lanishga qarshi faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tajribalar 140-167 gr og'irlikdagi kalamushlarda o'tkazildi. Preparatning yallig'lanishga qarshi faolligi oyoqlarning hajmi farqi bilan o'lchandi. Preparat formalin va gistamin modellarida sinovdan o'tkazildi. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, preparat kalamush oyoqlarining hajmini formalin modelida 40,5% ga kamaytiradi. Indometazin esa 35,5% ga kamaytiradi. Gistamin modelida preparat kalamush oyoqlarining hajmini 42,7% ga, indometazin esa 38,5% ga kamaytiradi. Xulosa qilib aytganda, preparat yallig'lanishga qarshi ta'sirga ega va indometazindan kam emas.
Ushbu monografiya kimyo va farmakologiya sohasidagi tadqiqotlarni o'z ichiga oladi, ayniqsa, yangi asetilen karbamatlari sintezi, ularning kimyoviy xossalari va biologik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda turli xil asetilen spirtlari va izosianatlardan foydalanish orqali olingan birikmalarning yallig'lanishga qarshi, zamburug'larga qarshi, gerbitsid, termostabilizirlovchi va ingibitorlik xususiyatlari tahlil qilingan. Natijalar yangi dori vositalarini yaratishda muhim ahamiyat kasb etishi mumkin bo'lgan birikmalarning potentsialini ko'rsatadi.
Ushbu dissertatsiya tadqiqoti, qishloq xo'jaligi va tibbiyotda qo'llaniladigan turli xil preparatlar tarkibiga kirishi mumkin bo'lgan 1,2,3-triazol hosilalarining sintezini, ularning xossalari va biologik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda to'yingan bir asosli karbon kislotalarning propargil efirlari asosida yangi 1,2,3-triazol hosilalari sintez qilinib, ularning tuzilishi, kimyoviy xossalari va biologik faolligi aniqlangan. Shuningdek, preparatlarning toksikologiyasi, yallig'lanishga qarshi, qandli diabetga qarshi va stimulyatorlik xossalarini o'rganilgan. Tadqiqot natijalari qishloq xo'jaligi va tibbiyotda yangi samarali preparatlar yaratishga xizmat qilishi mumkin.
Ushbu maqola "Piramag" deb nomlangan yangi magniy birikmasining o'tkir toksikligi va diuretik faolligini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotlar natijasida preparatning o'tkir toksikligi aniqlanib, u kam toksikli preparatlar qatoriga kirishi va sichqonlarning umumiy xulq-atvoriga o'xshash ta'sir ko'rsatishi aniqlangan. Diuretik ta'siri bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar piridoksin va Piramagning diuretik faollikka ega ekanligini ko'rsatdi. Piramag diurezni 1,26 va 1,28 marta oshiradi, furosemid esa 1,58 marta oshiradi. Piridoksinni furosemid bilan birga qo'llash furosemidning diuretik faolligini 21% va 18% ga kuchaytiradi. Preparatlar siydikdagi vodorod ionlari konsentratsiyasini kislotali tomonga o'zgartiradi. Furosemid vodorod ionlari konsentratsiyasini o'zgartirmaydi, lekin preparatlar bilan birga ishlatilganda siydikning pH darajasini ishqoriy tomonga o'zgartiradi. Xulosa qilib aytganda, Piramag kam toksikli birikma bo'lib, piridoksindan ustun diuretik faollikka ega.
Ushbu dissertatsiya avtoreferati Usmonova Saidaxon Gulamovna tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqot natijalarini o‘z ichiga oladi. Tadqiqotning asosiy maqsadi orto-, para-propargiloksibenzaldegidlarni asos qilib olgan holda 1,2,3-triazol hosilalarini sintez qilish, ularning kimyoviy xossalarini o‘rganish va bu jarayon uchun texnologik sxemani ishlab chiqishdan iborat. Tadqiqotda yangi 1H-1,2,3-triazol hosilalarini olishning samarali usullari, ularga ta’sir etuvchi omillar va ularning biologik faolligi o‘rganilgan. Natijada, olingan moddalarning diabetga qarshi va antikorroziya xususiyatlari aniqlangan.
Ushbu kitobda O'zbekiston Respublikasida kimyo sanoatini rivojlantirish, xususan, qishloq xo'jaligida qo'llaniladigan kimyoviy vositalar ishlab chiqarish texnologiyalari o'rganilgan. Kitobda fungitsidlar, propion kislotasi hosilalari, a,в-galoidefirlar va ularni sintez qilish usullari batafsil yoritilgan. Metil xlorpropion kislotasi (MXPK) ishlab chiqarish texnologiyasi, uning xossalari va qo'llanilishi hamda korroziyaga chidamli materiallar tanlash masalalari ko'rib chiqilgan.
Ushbu avtoreferat to'qimachilik, neft va gaz, tibbiyot, farmatsevtika sanoati uchun muhim bo'lgan azo-fenol va azo-naftol hosilalarini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqotda ushbu birikmalarning mono- va dipropargil efirlarini sintez qilish texnologiyasi ishlab chiqilgan. Olingan moddalar polimer materiallar uchun yorqin bo'yoqlar va metall korroziyasiga qarshi samarali ingibitorlar sifatida qo'llanilishi mumkinligi isbotlangan. Tadqiqotda kimyoviy reaksiyalarning mexanizmlari, olingan birikmalarning fizik-kimyoviy xossalari va ulardan foydalanish usullari batafsil bayon etilgan. Ishda zamonaviy spektroskopik usullar, kvant-kimyoviy hisoblashlar va matematik modellashtirishdan foydalanilgan. Tadqiqot natijalari O'zbekistonning kimyo sanoatini rivojlantirishga qaratilgan davlat dasturlari bilan hamohangdir.